1947 मध्ये भारत स्वतंत्र झाला तेव्हा शहरीकरण झपाट्याने वाढले. नव्या भारताच्या प्रशासकीय गरजा पूर्ण करण्यासाठी काही नवीन शहरे वसवली पाहिजेत असा निर्णय घेण्यात आला. या निर्णयानंतर अनेक नवीन शहरे तयार करण्यात आली. प्रथम चंदीगड बांधण्यात आले. पुढे हीच योजना वापरून भारतात आणखी काही नवीन शहरे बांधली गेली. आता ही शहरे बदलत्या भारताची ओळख आहेत.

देशातील पहिले नवीन शहर (City)कसे बांधले गेले आणि ते किती दिवसात पूर्ण झाले ते प्रथम आपण बघुया. भारत स्वतंत्र होण्यापूर्वी पंजाबची राजधानी लाहोर होती. फाळणीनंतर लाहोर पाकिस्तानात गेले. आता ही पाकिस्तानच्या पंजाब या प्रांताची राजधानी आहे. अशा परिस्थितीत पंजाबचा भाग भारतात आला. त्याच्यासाठी नवीन भांडवल उभारण्याची गरज भासू लागली.

सर्वप्रथम बांधले चंदीगड

चंदीगडची कल्पना केवळ पूर्व पंजाबची राजधानी म्हणून नाही तर पश्चिम पंजाबमधून उखडलेल्या हजारो निर्वासितांचे पुनर्वसन करण्यासाठीही करण्यात आली होती. शहराची पायाभरणी 1952 मध्ये झाली. त्याचे बांधकाम 1950 च्या दशकाच्या सुरुवातीला झाले. शहराचा मास्टर प्लॅन स्विस-फ्रेंच वास्तुविशारद ले कॉर्बुझियर यांनी तयार केला होता.

स्वातंत्र्यानंतर भारताने विविध कारणांसाठी आठ नवीन शहरे निर्माण केली. या प्रत्येक शहराचा स्वत:चा एक वेगळा इतिहास(History) आणि महत्त्व आहे. या शहरांच्या निर्मितीमागची कारणे आणि सद्यस्थिती पाहू या.

1. चंदीगड: 1953 मध्ये या शहराची स्थापना झाली. चंदीगड हे भारतातील पहिले नियोजित शहर आहे. पंजाबच्या फाळणीनंतर ही नवी राजधानी म्हणून बांधण्यात आली. आज, चंदीगड हे एक आधुनिक आणि स्वच्छ शहर आहे, जे त्याच्या वास्तुकला आणि हिरव्यागार पर्यटनस्थळांसाठी ओळखले जाते.

2. भुवनेश्वर: 1956 मध्ये या शहराची स्थापना झाली. भुवनेश्वर ही ओडिशा राज्याची राजधानी आहे. ती नवीन राजधानी म्हणून बांधली गेली कारण जुनी राजधानी कटकला पुराची समस्या होती. आज भुवनेश्वर हे झपाट्याने वाढणारे शहर आहे, जे ऐतिहासिक स्थळे आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांसाठी ओळखले जाते.

3. बेंगळुरू: बेंगळुरू हे जुने शहर असले तरी स्वातंत्र्यानंतर त्याचा विस्तार आणि आधुनिकीकरण झाले. हे आयटी हब म्हणून विकसित झाले आहे. ज्यामुळे ते देशाचे एक प्रमुख आर्थिक केंद्र बनले आहे.

4. गांधीनगर: 1965 मध्ये स्थापित, गांधीनगर ही गुजरात राज्याची राजधानी (Capital)आहे. अहमदाबादच्या जागी नवीन राजधानी म्हणून ते बांधले गेले. आज, गांधीनगर हे एक विकसित शहर आहे, जे शैक्षणिक संस्था आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांसाठी ओळखले जाते.

5. चेन्नई : चेन्नई हे एक जुने शहर आहे, परंतु स्वातंत्र्यानंतर त्याचा विस्तार आणि आधुनिकीकरण झाले. हे ऑटोमोबाईल आणि आयटी हब म्हणून विकसित झाले आहे, ज्यामुळे ते देशाचे एक प्रमुख आर्थिक केंद्र बनले आहे.

6. हैदराबाद: हैदराबाद हे एक जुने शहर आहे, परंतु स्वातंत्र्यानंतर त्याचा विस्तार आणि विकास झाला आहे. जगातील सर्वात मोठी आयटी हब म्हणून हे शहर विकसित झाले आहे, ज्यामुळे या शहराचा देशाला मोठा फायदा होतो.

7. पुणे: पुणे हे जुने शहर आहे, परंतु स्वातंत्र्यानंतर त्याचे आधुनिकीकरण झाले. पुणे हे ऑटोमोबाईल आणि आयटी(IT) हब म्हणून प्रसिद्ध आहे. ज्यामुळे ते शिक्षणाचे माहेरघर म्हणुन उदयास आले. याठिकाणी रोजगाराच्या देखिल अनेक संधी निर्माण झाल्या आहेत. पुणे देशाचे एक प्रमुख आर्थिक केंद्र बनले आहे.

8. नोएडा: 1976 मध्ये स्थापित, नोएडा हे एक नियोजित शहर आहे जे दिल्लीच्या आसपासच्या भागात विकासाला चालना देण्यासाठी बांधले गेले. आज, नोएडा हे झपाट्याने वाढणारे शहर आहे. तो IT हब आणि शैक्षणिक संस्थांसाठी ओळखले जाते.

या शहरांची उभारणी आणि विकास हा भारताच्या विकास प्रवासाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. ही शहरे केवळ आर्थिक विकासाची केंद्रे नाहीत तर सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक विकासासाठी देखिल ओळखली जातात. या शहरांनी भारताला जगाच्या नकाशावर एक महत्त्वाचे स्थान मिळवून दिले असून देशाच्या विकासाच्या प्रवासात त्यांचे मोठे योगदान आहे.

या शहरांच्या बांधकाम (Construction)आणि विकासामुळे भारताला आर्थिक वाढ, रोजगाराच्या संधी आणि सामाजिक विकास असे अनेक फायदे मिळाले आहेत. ही शहरे भारताच्या विकास प्रवासाचे प्रतीक आहेत आणि देशाच्या उज्ज्वल भविष्याकडे वाटचाल दाखवतात.

मात्र या शहरांना अजूनही लोकसंख्या वाढ, वाहतूक समस्या आणि प्रदूषण यासारख्या काही आव्हानांचा सामना करावा लागतो. मात्र या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी सरकार आणि नागरिक यांच्यातील समन्वय आणि सहकार्याने ही शहरे आणखी चांगली करता येतील.