भारताच्या वेगवेगळ्या भागात होळी या नावांनी साजरी केली जाते. चंद्र दिनदर्शिकेनुसार पौर्णिमेच्या शेवटच्या दिवशी होळीचा सण साजरा केला जातो. भारतात इतर अनेक ठिकाणी होळी वेगवेगळ्या नावांनी आणि वेगवेगळ्या रीतिरिवाजांनी साजरी केली जाते. तुम्हाला हे देखील जाणून घ्यायचे आहे का की भारतातील असे कोणते भाग आहेत? तर मग याविषयी अधिक जाणून घेऊयात.

होळीचा सण फक्त रंग आणि गुढ्यापुरता मर्यादित नाही तर तो आनंद आणि परंपरांचे प्रतीक देखील आहे. भारतातील वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये हा सण वेगवेगळ्या नावांनी आणि पद्धतींनी साजरा केला जातो. काही ठिकाणी याला लठमार होळी म्हणतात, तर काही ठिकाणी होला मोहल्ला म्हणतात. हा सण आपल्या परंपरांचा रंगीत मिलाफ आहे. सर्वत्र तो त्याच्या खास पद्धतीने साजरा केला जातो. बरसानाची लाठमार होळी आणि वृंदावनची फुलांची होळी खूप प्रसिद्ध आहेत. या लेखात, भारताच्या वेगवेगळ्या भागात होळी कशी साजरी केली जाते आणि त्यांच्या खास परंपरा काय आहेत ते जाणून घ्या.

१. ब्रजची लठमार होळी:

उत्तर प्रदेशातील मथुरा जिल्ह्यातील बरसाना आणि नांदगाव या गावांमध्ये प्रसिद्ध लठमार होळी खेळली जाते. ही अनोखी होळी भगवान कृष्ण आणि राधा यांच्या प्रेमकथेशी संबंधित आहे. पहिल्या दिवशी बरसानाच्या स्त्रिया नांदगावच्या पुरुषांना लाठ्यांनी (काठ्यांनी) मारतात, आणि पुरुष ढालींनी स्वतःचे रक्षण करतात. दुसऱ्या दिवशी नांदगावच्या स्त्रिया बरसानाच्या पुरुषांना मारतात. हा सोहळा अत्यंत रंगतदार आणि उत्साही असतो. गाणी, नृत्य आणि रंगांची उधळण या सगळ्यामुळे हा सण खास ठरतो.

२. फुलांची होळी:

मथुरा-वृंदावन ही भगवान श्रीकृष्णाची पवित्र नगरी असून येथे होळीचा सण अत्यंत भक्तिभावाने आणि अनोख्या पद्धतीने साजरा केला जातो. त्यापैकी एक विशेष प्रकार म्हणजे फुलांची होळी. फुलांची होळी मुख्यतः बांकेबिहारी मंदिरात साजरी केली जाते. या उत्सवात पारंपरिक रंग आणि पाण्याऐवजी सुगंधी फुलांचा वर्षाव केला जातो. मंदिरात भक्त मोठ्या संख्येने एकत्र येतात आणि प्रेम व भक्तीभावाने भगवान कृष्ण व राधेवर फुले उधळतात. यात गुलाल व रांगोळ्यांच्या रंगांऐवजी विविध फुलांचा वापर केला जातो. मंदिरात संकीर्तन आणि भजनांचे आयोजन होते, जिथे भक्त कृष्णाच्या लीलांचे गान करतात. फुलांच्या पाकळ्यांचा मनमोहक वर्षाव करून भक्त आनंद साजरा करतात. संपूर्ण वातावरण भक्तिरसाने भारलेले असते, जिथे कृष्णप्रेमी नाचत-गात होळी साजरी करतात.

३. धुळंदी होळी:

धुळंदी होळी हा भारतातील रंगांचा उत्सव असून, तो विशेषतः उत्तर भारतात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. हरियाणातील अनेक गावांमध्ये हा सण अनोख्या पद्धतीने साजरा केला जातो, ज्याला भाभी-भावजयाची होळी असेही म्हणतात. या अनोख्या परंपरेत विवाहित महिला आपल्या मेहुण्यांना (पतीच्या धाकट्या भावांना) रंग लावतात, त्यांच्याशी मजा करतात आणि काही वेळा त्यांना छेडण्याचा देखील विनोदी प्रयत्न करतात. हे वातावरण आनंदाने भरलेले असते, जिथे कुटुंबातील सदस्य एकत्र येऊन प्रेम आणि उत्साहाने हा सण साजरा करतात. गुलाल आणि विविध रंगांची उधळण करून लोक एकमेकांवर प्रेम आणि आपुलकी व्यक्त करतात. हा सण कुटुंबातील नातेसंबंध अधिक मजबूत करण्यास मदत करतो आणि समाजामध्ये एकोपा निर्माण करतो. हरियाणातील ही होळीची प्रथा केवळ रंगांचा उत्सव नसून, कुटुंबातील प्रेमळ आणि खेळकर नात्यांची आठवण करून देणारी एक सुंदर परंपरा आहे.

४.होला मोहल्ला:

पंजाबमध्ये शीख समुदाय होळीचा सण होला मोहल्ला म्हणून साजरा करतो. हा केवळ आनंदाचा नव्हे, तर शौर्य आणि पराक्रमाचा उत्सव आहे. या दिवशी शीख लोक घोडेस्वारी, तलवारबाजी, कुस्ती आणि युद्धकला यांचे प्रात्यक्षिक करतात. ही परंपरा गुरु गोविंद सिंह यांनी सुरू केली. शीख योद्ध्यांना युद्धकलेत प्रवीण करण्यासाठी आणि त्यांना शस्त्रविद्या व रणनीती शिकवण्यासाठी त्यांनी हा सण सुरू केला. आनंदपूर साहिब येथे होला मोहल्लाचा सर्वात मोठा उत्सव साजरा केला जातो. येथे दरवर्षी मोठ्या संख्येने शीख भाविक व पर्यटक एकत्र येतात.

५.गैर आणि बाल्टी होळी:

राजस्थानमध्ये होळी सण अनोख्या पद्धतीने साजरा केला जातो. जयपूर, उदयपूर आणि बिकानेर या शहरांमध्ये होळीच्या उत्सवाला वेगळीच रंगत असते.

गैर होळी (गेर होळी) – जयपूर आणि उदयपूर

जयपूर आणि उदयपूरमध्ये गैर नृत्य (गेर होळी) हा एक विशेष प्रकारचा उत्सव असतो. लोक पारंपरिक राजस्थानी पोशाख घालून ढोल-ताशांच्या तालावर नाचतात. रंगांची उधळण केली जाते आणि हा नृत्याचा जल्लोष मोठ्या प्रमाणावर साजरा केला जातो. गैर होळीला पारंपरिक लोकनृत्य आणि गाण्यांची जोड असते, त्यामुळे हा सण अधिक उत्साही आणि आनंददायक वाटतो.

बाल्टी होळी – बिकानेर

बिकानेरमध्ये होळी खेळण्याची पद्धत थोडी वेगळी आहे. येथे लोक एकमेकांवर पाण्याने भरलेल्या बादल्या ओततात, म्हणूनच याला बाल्टी होळी असे म्हणतात. हा उत्सव मोठ्या आनंदात आणि उत्साहात साजरा केला जातो, जिथे साऱ्या गल्लीबोळांत पाणी आणि रंगांची मजा असते.

होळी हा भारतातील एक महत्त्वाचा सण आहे, जो देशभरात वेगवेगळ्या परंपरांनुसार आणि नावांनी साजरा केला जातो. हा सण रंग, उत्साह आणि एकतेचे प्रतीक आहे. भारताच्या विविध भागांमध्ये होळीच्या साजऱ्याची पद्धत वेगवेगळी आहे, जी त्या प्रदेशाच्या सांस्कृतिक वैशिष्ट्यांचे प्रतिबिंब दर्शवते.

Edited By - Purva Palande