देव दिवाळी हा सनातन धर्मातील महत्त्वाचा सण आहे. दिवाळीनंतर हा सण साजरा केला जातो. हिंदू धर्मातील लोक देव दिवाळीनिमित्त खूप उत्सुक असतात आणि जगभरातील हिंदू भारतात होत असलेल्या देव दिवाळीचा आनंद घेत असतात. हा सण उत्तर प्रदेशातील वाराणसीमध्ये मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो, ज्याला काशी, शिवाचे शहर म्हणूनही ओळखले जाते. देव दिवाळीनिमित्त वाराणसीचा गंगा घाट लाखो दिव्यांनी उजळून निघतो. हे विलोभनीय दृश्य पाहण्यासाठी लोक लांबून येतात. आता अयोध्येसह अनेक राज्ये आणि शहरांमध्ये देव दिवाळी साजरी होत असली तरी वाराणसीच्या देव दिवाळीला धार्मिक कारण आणि इतिहास आहे.

दिवाळीचा सण भगवान श्री रामाशी संबंधित आहे. पण देव दिवाळी हा भगवान शिव आणि माता पार्वतीचा सण आहे. देव दिवाळीला देवांची दिवाळी असेही म्हणता येईल. या दिवशी भगवान शिवाने त्रिपुरासुर नावाच्या राक्षसाचा वध केला होता अशी एक प्रचलित कथा आहे. या आनंदात देवदेवतांनी दिवे लावून विजयोत्सव साजरा केला. तेव्हापासून देव दिवाळी साजरी करण्याची परंपरा चालत आली आहे.दिवाळीच्या १५ दिवसांनी देव दिवाळी साजरी केली जाते. हिंदू कॅलेंडरनुसार, देव कार्तिक महिन्याच्या पौर्णिमेला दिवाळीचा सण साजरा करतात. हा सण देखील विशेष आहे कारण दिवाळीनंतरच्या पहिल्या एकादशीला (देवूथनी एकादशी) आई तुळशीचा विवाह शालिग्राम (भगवान विष्णू) सोबत झाला होता आणि पौर्णिमेच्या दिवशी तुळशी मातेने सासरच्या लोकांना निरोप दिला होता.

यावर्षी 15 नोव्हेंबर 2024 रोजी देव दिवाळी साजरी होणार आहे. हा दिवस कार्तिकी पौर्णिमेचा आहे. यासोबतच गुरु गोविंद देव यांची जयंतीही साजरी केली जाते. देव दिवाळीच्या दिवशी घरी दिवे लावले जातात, तुळशी मातेची पूजा केली जाते आणि भगवान शिव आणि पार्वतीची पूजा केली जाते. याशिवाय गंगा स्नानालाही महत्त्व आहे.

उत्तर प्रदेशातील काशी हे पवित्र शहर भगवान शिवाचे सर्वात आवडते ठिकाण आहे. असे मानले जाते की भगवान शिव काशीमध्ये माता पार्वतींसोबत पृथ्वीवर राहतात. त्रिपुरासुराच्या अत्याचारापासून देवांना वाचवण्यासाठी त्याने राक्षसाचा वध केला तेव्हा सर्व देवदेवता भगवान शिवाला भेटण्यासाठी काशी नगरी पोहोचल्या. येथे देवतांनी गंगेत स्नान केले आणि दिवे लावून उत्सव साजरा केला. या कारणास्तव काशीमध्ये देव दिवाळी मोठ्या थाटामाटात साजरी करण्याची परंपरा आहे.