Women Fertility Diabetes Affect :

बदलेली जीवनशैली, खाण्यापिण्याच्या सवयी, आहार आणि मानसिक तणावामुळे मधुमेहासारखा गंभीर आजार होतो. हा आजार वाढू लागला की, शरीरातील साखरेचे प्रमाण वाढण्याची शक्यता अधिक होते. अशावेळी आहार आणि जीवनशैलीवर पूर्णपणे नियंत्रण ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे.

पिंपरी पुण्यातील प्रसूतीशास्त्र स्त्रीरोग विभागाचे प्रमुख, डीपीयू सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटलचे डॉ. हेमंत देशपांडे म्हणतात की, मधुमेहाचा स्त्रीच्या प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होताना दिसून येत आहे. अगदी कमी वयात मधुमेहाच्या (Diabetes) आजाराने स्त्रिया ग्रस्त झाल्या आहे. त्यामुळे त्यांना वंध्यत्वाचा सामना करावा लागत आहे. जाणून घेऊया याचा परिणाम कसा होतो त्याविषयी

1. मधुमेहाचा स्त्रीच्या जननक्षमतेवर आणि गर्भधारणेच्या क्षमतेवर कसा परिणाम होतो?

टाइप १ आणि टाइप २ मधुमेह दोन्ही प्रजनन आरोग्यावर (Health) परिणाम करू शकतात

1. मासिक पाळीची अनियमितता:

मधुमेह असलेल्या महिलांना अनियमित मासिक पाळी येऊ शकते, ज्यामध्ये स्त्रीबीज तयार होण्याची शक्यता कमी होते, ज्यामुळे गर्भधारणा होण्यास अधिक कठीण होते.

2. हार्मोनल असंतुलन:

मधुमेहामुळे प्रजनन संप्रेरकांचे संतुलन बिघडू शकते, जसे की इन्सुलिन, ल्युटेनिझिंग हार्मोन (LH), आणि फॉलिकल-स्टिम्युलेटिंग हार्मोन (FSH), जे मासिक पाळी आणि ओव्हुलेशनसाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.

3. पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम:

मधुमेह असलेल्या स्त्रियांना, विशेषत: टाइप २ मधुमेह असलेल्या स्त्रियांना PCOS होण्याचा धोका वाढतो. PCOS हे वंध्यत्वाचे एक सामान्य कारण आहे आणि हे अनियमित मासिक पाळी, स्त्री बीज तयार न होणे आणि अंडाशयांवर गाठी निर्माण झाल्यामुळे होते.

4. अंड्याची गुणवत्ता कमी होणे:

मधुमेहामुळे स्त्रीच्या अंड्याच्या गुणवत्तेवर परिणाम होऊ शकतो, ज्यामुळे गर्भधारणा अधिक कठीण होते. रक्तातील उच्च साखरेची (Sugar) पातळी ऑक्सिडेटिव्ह तणावास वाढ देऊ शकते, ज्यामुळे पुनरुत्पादक पेशींवर परिणाम होऊ शकतो.

5. गर्भाशयाच्या समस्या:

मधुमेह गर्भाशयाच्या अंतर्भागावर देखील परिणाम करू शकतो. ज्यामुळे स्त्रीच्या प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होतो.

6. लैगिंक क्षमता आणि योनीतील कोरडेपणा कमी:

मधुमेहामुळे लैंगिक क्षमता कमी होते आणि योनिमार्गात कोरडेपणा कमी होऊ शकतो. त्यामुळे लैंगिक क्षमता कमी होण्यास असहजता निर्माण होते आणि संभाव्य प्रजननक्षमतेवर परिणाम होतो.

2. मधुमेह आणि स्त्रीबिजांचा काय संबंध आहे?

मधुमेहाचा स्त्रीबीज तयार होण्याच्या प्रक्रियेवर काय परिणाम होऊ शकतो, ज्या प्रक्रियेद्वारे अंडाशयातून अंडी बाहेर पडतात आणि त्यामुळे मासिक पाळीत अनियमितता येते.

1. इन्सुलिन प्रतिरोध:

इन्सुलिन प्रतिरोध हे टाइप २ मधुमेहाचे एक सामान्य वैशिष्ट्य आहे. जेंव्हा पेशी इन्सुलिनच्या प्रभावांना प्रतिरोधक बनतात तेव्हा शरीराच्या भरपाईसाठी अधिक इन्सुलिन तयार करते. इंन्सुलिनची वाढलेली पातळी डिम्बग्रंथिच्या कार्यात व्यत्यय आणू शकते आणि स्त्रीबीजामध्ये अनियमितता होऊ शकते.

2. पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (पीसीओएस):

पीसीओएस ही एक स्थिती आहे जी सहसा इन्सुलिनच्या प्रतिकाराशी संबंधित असते आणि टाइप २ मधुमेह असलेल्या स्त्रियांमध्ये जास्त प्रमाणात आढळते. PCOS मुळे स्त्रीबीज सुटण्यामध्ये अनियमितता किंवा स्त्रीबीजाचा अभाव होऊ शकतो, ज्यामुळे प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होतो.

3. हार्मोनल असंतुलन:

मधुमेह, विशेषत: टाइप २ मधुमेह, गर्भधारणेच्या संप्रेरकांचे संतुलन विस्कळीत करू शकतो, ज्यात इन्सुलिन, ल्युटेनिझिंग हार्मोन (LH), आणि फॉलिकल-स्टिम्युलेटिंग हार्मोन (FSH) यांचा समावेश होतो. हे हार्मोनल असंतुलन सामान्य ओव्हुलेटरी प्रक्रियेत व्यत्यय आणू शकतात.

4. हायपरग्लेसेमिया (रक्तातील उच्च साखरचे प्रमाण):

मधुमेहाशी संबंधित रक्तातील साखरेची पातळी वाढल्याने ऑक्सिडेटिव्ह तणाव आणि जळजळ होऊ शकते. हे घटक अंडाशयांच्या आरोग्यावर आणि अंडींच्या परिपक्वतेवर परिणाम करू शकतात, संभाव्यतः ओव्हुलेशन प्रक्रियेत व्यत्यय आणू शकतात.

5. अंड्यांची गुणवत्ता कमी होते:

रक्तातील वाढलेली अधिक साखरेची पातळी दीर्घकाळ राहिल्याने स्त्रीच्या अंड्याच्या गुणवत्तेवर परिणाम होऊ शकतो, ज्यामुळे गर्भधारणा करणे अधिक आव्हानात्मक होते.

3. प्रजननक्षमतेची काळजी घेण्यासाठी काही टिप्स

• प्रजननक्षम वयातील महिला वयाच्या २० ते ४० च्या सुरुवातीस टाइप १ मधुमेह असलेल्या महिलांना गर्भधारणेच्या आव्हानांना सामोरे जावे लागू शकते, विशेषत: जर स्थिती अधिक खराब असेल तर.

• टाइप २ मधुमेह असलेल्या स्त्रियांमध्ये, विशेषत: इन्सुलिन प्रतिरोधक आणि PCOS असलेल्या स्त्रियांमध्ये, प्रजनन समस्या उद्भवू शकतात.

• मधुमेह असलेल्या महिलांनी गर्भधारणेपूर्वी नियोजन करणे गरजेचे आहे. यात गुंतागुंत होण्याचा धोका कमी करण्यासाठी गर्भधारणेचा प्रयत्न करण्यापूर्वी रक्तातील साखरेचे नियंत्रण करणे गरजेचे आहे.

• पेरीमेनोपॉज जवळ येणा-या महिला ३० ते ४० या वयोगटातील महिलांना मधुमेह-संबंधित समस्यांव्यतिरिक्त वय-संबंधित प्रजनन आव्हानांना सामोरे जावे लागू शकते.

4. मधुमेह असलेल्या महिलांनी प्रजननक्षमतेसाठी खालीलप्रमाणे व्यवस्थापन करावे

स्थिर आणि नियंत्रित रक्तातील साखरेची पातळी राखणे प्रजननासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. यामध्ये नियमित निरीक्षण, औषधांचे काटेकोर पालन आणि जीवनशैलीत बदल जसे की निरोगी आहार आणि नियमित व्यायाम यांचा समावेश करावे.

1. वजनाचे व्यवस्थापन करणे:

टाइप २ मधुमेह असलेल्या स्त्रियांसाठी, निरोगी आहाराद्वारे आणि नियमित शारीरिक हालचालींद्वारे शरीराचे वजन व्यवस्थापित केल्याने इन्सुलिन संवेदनशीलता सुधारण्यास आणि लठ्ठपणाशी संबंधित प्रजनन समस्या सोडविण्यात मदत होऊ शकते.

2. PCOS ला दुर्लक्ष न करणे:

जर पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS) असेल तर, इन्सुलिन प्रतिकार व्यवस्थापित करणे, हार्मोनल असंतुलन दूर करणे आणि निरोगी वजन राखणे आवश्यक आहे.

3. नियमित तपासणी:

स्त्रीरोगतज्ञ आणि एंडोक्राइनोलॉजिस्टसह नियमित तपासणी, प्रजनन आरोग्यावर लक्ष ठेवण्यास आणि उद्भवणाऱ्या कोणत्याही समस्यांचे त्वरित निराकरण करण्यात मदत करू शकतात, त्यामुळे योग्यवेळी तज्ज्ञांची मदत घेणे.

4. गर्भधारणेपूर्व समुपदेशन:

गर्भधारणेचे नियोजन करण्यापूर्वी तज्ज्ञांशी संपूर्ण आरोग्य आणि मधुमेह व्यवस्थापनाचे मूल्यांकन करून घेणे आवश्यक आहे.