देशाची आर्थिक राजधानी असलेल्या मुंबईवर होणारा ड्रोन हल्ला रोखण्यासाठी सद्य:स्थितीत ठोस उपाययोजना नसल्याची चिंता महाराष्ट्र सायबर विभागाचे विशेष पोलिस निरीक्षक यशस्वी यादव यांनी व्यक्त केली आहे. या मागचं कारण म्हणजे दहशतवाद्या़कडून वाढलेला ड्रोनचा (Drone) वापर. सौदी अरेबियातील घटनेनंतर हा हल्ल्याचा नवीन प्रकार समोर आला आहे. मुंबईच्या सुरक्षेसाठी लष्कराची तिन्ही दले तैनात आहेत. पण त्यांची सुरक्षा रचना पारंपरिक स्वरुपाची आहे. त्यामुळे अशा हल्ल्याचा सामना करण्यासाठी नव्याने क्षमतेची निर्मिती ही काळाची गरज आहे. (Fear of drone attack on Mumbai? Inadequate system in the state against drone attacks)

महाराष्ट्र सायबर विभाग हा अत्याधुनिक करण्याच्या अनुशंगाने सरकारकडून प्रयत्न केले जात आहेत. मुंबईला (Mumbai) मोठा समुद्र किनारा लागलेला आहे. याच अरबी समुद्रातून दहशतवादी अजमल कसाब आणि त्याच्या इतर साथीदारांनी भारतात येत २६/११ (26/11 Attack) सारख्या दहशतवादी हल्ला घडवून आणला. याची झळ आजही मुंबईला बसत आहे. या हल्यानंतर मुंबई विशेषता समुद्र सुरक्षेवर भर देण्यात आला खरा, मात्र यातील अनेक गोष्टी या कालांतराने तकलातूद ठरल्या, २१ व्या शतकात इंटरनेटचा वापर वाढला आहे. याचाच आधार दहशतवाद्यांनीही घेतल्याचे अनेक दहशतवादी कारवाईतून निदर्शनास आले आहे. डार्क नेटच्या माध्यमातून काही संशयित ड्रोन हल्ला घडवण्यासंदर्भात चर्चा करत असल्याचे निदर्शनास आले आहे. त्यामुळे असे हल्ले रोखण्यासाठी विशेष क्षमतेची यंत्रणा असणे गरजेचे असल्याचे सायबर विभाग विशेष पोलिस महानिरीक्षक यशस्वी यादव सांगतात.

हे देखील पहा -

अरबी समुद्रातून येणाऱ्या प्रत्येक जहाज व बोटींवर लक्ष ठेवण्यासाठी नौदलाकडून व तटरक्षक दलाकडून रडार मुंबईच्या किनारपट्टीवर बसवले आहेत. या रडारमार्फत समुद्रातील प्रत्येक हालचाल टीपता येते. संशयास्पद हालचाली असल्यास तटरक्षक दल व नौदलाच्या गस्तीवरील नौका त्याला रोखू शकतात. हवाईदलाचेही (Indian Air Force) अंदाजे सुमारे ७० किमीपर्यंतच्या आकाशावरील हालचाली टीपण्यासाठीचे रडार कार्यान्वीत आहे. यामुळे एखादे ड्रोन सौदी अरेबियासारखा हल्ला करण्यासाठी येत असल्यास ते रडारमध्ये सहजरित्या टिपता येते. पण असे ड्रोन रडारमध्ये आल्यानंतही त्याला थांबविणे किंवा त्याचा नायनाट करणारी कुठलीच ठोस यंत्रणा मुंबई किंवा महाराष्ट्रात नाही.

मुंबईत या महत्वाच्या स्थळांवर ड्रोन हल्ला झाल्यास भारताचं मोठं नुकसान होऊ शकतं:

१) मुंबईतील महत्वाच्या जागा

२) मुंबईतील तारापूर वीज केंद्र

३) भाभा अणू संशोधन केंद्र

४) चेंबूर येथील रासायनिक खतांचा कारखाना

५) माहुल येथील तेल शुद्धीकरण प्रकल्प

६) खोल समुद्रात नैसर्गिक वायू व तेल उत्खनन

आदी महत्त्वाची ठिकाणे आहेत. या सर्वांची ड्रोनसारख्या हल्ल्यापासून सुरक्षा करण्याचे आव्हान आहे.

जून 2021 मध्ये जम्मूच्या हवाई दल तळावर ड्रोन्सच्या मदतीने स्फोटकं टाकून हल्ला करण्यात आला होता. त्यानंतर त्याच दिवशी पुन्हा ड्रोनच्या सहाय्याने हल्ल्याचा झालेला प्रयत्न सैनिकांनी गोळीबार करून उधळून लावला. मात्र या हल्ल्यानंतरच ड्रोन विरोधी यंत्रणेची गरज व्यक्त झाली होती.

सुरक्षा अधिकाऱ्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार “सध्याच्या घडीला ड्रोन्सवर गोळीबार करुन ती पाडणं हा एकमेव पर्याय आपल्याकडे उपलब्ध आहे. मात्र हे करताना स्नायपर रायफलच्या मारक टप्प्यात संबंधित ड्रोन असणं आवश्यक आहे. शिवाय हे ड्रोन्स रात्रीच्या वेळी दिसणं आवश्यक आहे.

मध्य पूर्व आशियामध्येही मोठ्या प्रमाणावर ड्रोनद्वारे हल्ले केले जातात. 2020 मध्ये इराणी जनरल कासीम सुलेमानीला इराकमध्ये अमेरिकेने घडवून आणलेल्या ड्रोन हल्ल्यात ठार करण्यात आलं. तर 2018 मध्ये व्हेनेझुएलाचे राष्ट्राध्यक्ष निकोलस मॅड्रो यांच्यावरही प्राणघातक हल्ला करण्यात आला होता.

इस्त्रायलमधील एका कंपनीने फ्रान्समधील राफेल कंपनीच्या सहाय्याने ड्रोन डोम नावाची यंत्रणा विकसित केलीय. ही ड्रोन डोम यंत्रणा ड्रोन्सला हवेतच नष्ट करते.तसंच हे ड्रोन डोम नियंत्रण कक्षाकडून ड्रोनला पाठवण्यात येणारे संदेश अडवण्याचंही काम करते, त्यामुळे ड्रोन आपोआप निकामी होतं.

तर अमेरिकेतील 'फोर्टीम टेक्नोलॉजी' या कंपनीने तयार केलेल्या यंत्रणेला ड्रोन हंटर असं नाव देण्यात आलंय. या ड्रोन हंटरमध्ये नेटगन नावाची यंत्रणा बसवण्यात आलीय. कोळ्याच्या जाळ्याप्रमाणे या बंदुकीमधून ड्रोनच्या दिशेने वेगाने जाळं फेकलं जातं आणि त्याच्या मदतीने ड्रोन पाडलं जातं. याशिवाय ऑस्ट्रेलियातील ड्रोनशिल्ड या कंपनीने ड्रोन गन्स नावाची यंत्रणा उभारलीय. ही यंत्रणा हल्लेखोर ड्रोनच्या सिग्नलमध्ये अडथळा आणून त्यांच्या माध्यमातून नियंत्रण कक्षाला जाणारं व्हिडीओ फीड बंद पाडते. तसंच या यंत्रणेच्या माध्यमातून सिग्नल ब्लॉकिंगच्या मदतीने ड्रोनला तातडीने जमीनीवर उतरण्यासही भाग पाडलं जातं.

भारतीय लष्करासाठी शस्त्रसामुग्री तयार करणाऱ्या डीआरडीओने ‘अँण्टी ड्रोन सिस्टीम’ तयार केलीय. अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या 2020 च्या भारत दौऱ्यादरम्यान अहमबादमध्ये झालेल्या 22 किमीच्या रोड शोदरम्यान ही यंत्रणा वापरण्यात आली होती. मुंबईत ड्रोनच्या उड्डाणांवर बाराही महिने बंदी घालण्यात आलीय. पण मुंबई हे अतिरेक्यांचं नेहमीच सॉफ्ट टार्गेट राहिलंय. त्यामुळे लवकरात लवकर मुंबईत ड्रोन हल्लारोधक यंत्रणा बसवणं गरजेचं आहे.

Edited By - Akshay Baisane