How Zinc Benefits Your Body :

भारतात झिंकचे महत्त्व सर्वांनाच ठाऊक आहे. जस्त हे घटक म्हणून ओळखले जाण्यापूर्वी, ते पितळ बनवण्यासाठी आणि वैद्यकीय कारणांसाठी वापरले जात होते. आज जस्त हे लोह, अॅल्युमिनियम आणि तांबे नंतर जगातील चौथ्या क्रमांकाचे सर्वाधिक वापरले जाणारे खनिज आहे. हे देखील लक्षात घेण्यासारखे आहे की खराब झिंकच्या वापराचा धोका जगाच्या अर्ध्या लोकसंख्येवर परिणाम करत आहे.

लेखक - डॉ. सौमित्र दास - संचालक, दक्षिण आशिया - आंतरराष्ट्रीय झिंक असोसिएशन येथे झिंक न्यूट्रिएंट इनिशिएटिव्ह म्हणतात की, पोषणाच्या क्षेत्रात, जस्त हे अनेकदा दुर्लक्षित केले जाणारे आहे. परंतु बहुमुखी खनिज आहे जे मानवी आरोग्याला चालना देण्यासाठी आवश्यक भूमिका बजावते. तसेच ते आपल्या दैनंदिन जीवनातील अन्नाचा अविभाज्य भाग आहे.

पुरेशा प्रमाणात झिंकयुक्त आहार घेतल्यास लहानपणापासूनच मुलांचा शारीरिक आणि मानसिक विकास होण्यास मदत होते. मानवी शरीराच्या सामान्य कार्यासाठी जस्त आवश्यक असल्याचे संशोधनातून दिसून आले आहे. हे खनिज केवळ प्रौढांसाठीच नाही तर अर्भकं, लहान मुले, किशोरवयीन, गर्भवती महिला (Women) आणि स्तनदा मातांसाठीही अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

आजकाल, कोविड-19 साथीच्या आजारानंतर लोकांना झिंक सप्लिमेंट्स देणे सामान्य आहे. संशोधनात असे दिसून आले आहे की एपिडर्मल, गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल, सेंट्रल नर्वस, रोगप्रतिकारक शक्ती आणि प्रजनन प्रणालीतील काही रोग झिंकच्या कमतरतेमुळे होतात. एका अंदाजानुसार, आशियाई लोकांपैकी 19% लोक झिंकच्या कमतरतेने ग्रस्त आहेत तर जागतिक (World) स्तरावर ही संख्या 17% पेक्षा जास्त आहे.

मानवी शरीरात टेस्टोस्टेरॉनची पातळी वाढवण्यासाठी काही खनिजे महत्त्वाची असतात. आहारात पुरेशा प्रमाणात झिंक घेतल्याने, एखादी व्यक्ती नैसर्गिकरित्या शरीरात टेस्टोस्टेरॉन वाढवू शकते, ज्यामुळे त्याची ऊर्जा, मूड वाढेल आणि शारीरिक कार्यक्षमता सुधारेल.

आकडेवारीनुसार, भारतात सुमारे 101 दशलक्ष लोक मधुमेहाने ग्रस्त आहेत तर 136 दशलक्ष लोक मधुमेहपूर्व अवस्थेत आहेत. झिंकची कमतरता हे देखील मधुमेहाचे एक कारण आहे. पुरेसे ZnT8 टाइप-2 मधुमेहावर (Diabetes) नियंत्रण ठेवण्यास मदत करते आणि शरीराला इंसुलिनचा योग्य वापर करण्यास मदत करते.

भारतातही रातांधळेपणा ही एक मोठी समस्या आहे. अंधारानंतरही दृष्टी टिकवून ठेवण्यात झिंक महत्त्वाची भूमिका बजावते. हा रोडोपसिनचा एक महत्त्वाचा भाग आहे, डोळ्याच्या रेटिनातील एक रंगद्रव्य. झिंकचे पुरेसे सेवन रोडोपसिनची पातळी राखण्यास मदत करते आणि रात्रीच्या दृष्टीस प्रोत्साहन देते. पोल्ट्री, बीन्स आणि नट हे झिंक-समृद्ध अन्न आहेत जे निरोगी दृष्टी राखण्यास मदत करतात.

जेव्हा तरुण पिढी त्यांच्या चमकदार त्वचेबद्दल जागरूक असते, तेव्हा झिंकची सूक्ष्म अन्नद्रव्ये त्वचेला ताजेतवाने ठेवण्यास मदत करतात. हे कोरडेपणा टाळते आणि आकर्षक दिसण्यास मदत करते. त्यात दाहक-विरोधी गुणधर्म आहेत जे मुरुम, एक्जिमा आणि सोरायसिसच्या उपचारांमध्ये मदत करतात.

झिंक जळजळ कमी करते आणि शक्तिशाली अँटिऑक्सिडंट म्हणून कार्य करते. ऑक्सिडेटिव्ह तणावाशी लढा देते आणि प्रो-इंफ्लॅमेटरी पदार्थांना प्रतिबंधित करते. याव्यतिरिक्त, झिंक फायदेशीर जीवाणूंच्या वाढीस प्रोत्साहन देते, जे संतुलित मायक्रोबायोम आणि निरोगी पचनासाठी योगदान देते. नट, बिया, दुबळे मांस आणि संपूर्ण धान्य यांसारख्या झिंकयुक्त पदार्थांचा आहारात समावेश केल्यास आतड्याची जळजळ कमी होण्यास आणि निरोगी पचनसंस्थेला चालना मिळण्यास मदत होऊ शकते.

शेवटी, कोणाला जास्त काळ तरुण राहायचे नाही? वयानुसार आपली रोगप्रतिकारक शक्ती कमकुवत होऊ लागते. येथे जस्त एक गुप्त जीवनरक्षक आहे. हे थायमस ग्रंथीला समर्थन देते जे रोगप्रतिकारक पेशी वाढविण्यास मदत करते. पुरेशा प्रमाणात झिंकचा प्रवाह निरोगी थायमस ग्रंथी मजबूत करतो आणि एखाद्या व्यक्तीला रोगापासून वाचवताना वृद्धत्वाची प्रक्रिया कमी करू शकते.