Organ Donation : भारतीय समाजातील महिला अवयवदानात पुरुषांपेक्षा खूप पुढे आहेत. याचे कारण भावनिक जोड हे जास्त मानले जाते. काय सांगतात हे आकडे जाणून घेऊया.

देशात अवयवदान करणाऱ्यांची संख्या सातत्याने वाढत आहे. गेल्या सात वर्षांत त्यात ५० टक्क्यांहून अधिक वाढ झाली आहे. नुकतेच लालू प्रसाद यादव यांची मुलगी रोहिणी हिने त्यांची एक किडनी (Kidney) त्यांना दान केली आहे, त्यानंतर अवयवदानाची चर्चा जोरात सुरू आहे.

आकडेवारीवर नजर टाकली तर पुरुषांच्या तुलनेत महिला खूप पुढे आहेत. ऑर्गन इंडियाने जारी केलेल्या आकडेवारीनुसार, भारतातील (Indian) लोक अवयव दानासाठी पुढे येत आहेत पण अवयव प्रत्यारोपणही मागे नाही.

उदाहरणार्थ, २०१४ मध्ये भारतात ६९१६ अवयव प्रत्यारोपण झाले होते, तर २०२१ मध्ये त्यांची संख्या वाढून १२,२५९ झाली. म्हणजेच त्यात सुमारे ७ टक्क्यांची वाढ दिसून आली. अवयव प्रत्यारोपणामध्ये मूत्रपिंड, यकृत, हृदय, फुफ्फुस, स्वादुपिंड आणि लहान आतडे प्रत्यारोपणाचा समावेश होतो. तर २०१४ मध्ये अवयवदान करणाऱ्यांची संख्या १०३० होती, जी गेल्या वर्षी १००० होती.

मागणी आणि पुरवठा यांच्यातील अंतर -

अवयव दान आणि अवयव प्रत्यारोपणाची संख्या वाढत असली तरी आजही त्याची मागणी आणि पुरवठा यात मोठी तफावत आहे.

ऑर्गन इंडियाच्या चेअरपर्सन अनिका पराशर यांनी एका मीडिया हाऊसशी बोलताना ही माहिती दिली. ते म्हणाले की, भारतासारख्या देशात आजही अवयवदानाबाबत माहितीचा अभाव, संकोच आणि अंधश्रद्धा आहे. एखाद्या व्यक्तीने आपले अवयव गहाण ठेवल्याची अनेक प्रकरणेही समोर आली आहेत, परंतु कुटुंबाने नकार दिला आहे. त्यामुळे अनेक प्रकारच्या समस्याही समोर येतात.

आकडेवारी धक्कादायक आहे -

आरोग्य सेवा महासंचालनालयाच्या (DGHS) वेबसाइटवर उपलब्ध सरकारी आकडेवारीनुसार, देशात दरवर्षी सुमारे १.८ लाख लोकांना किडनी निकामी होते. याउलट, मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाची एकूण संख्या फक्त ६००० एवढी आहे.

दरवर्षी सुमारे २ लाख रुग्णांचा यकृत निकामी झाल्यामुळे किंवा यकृताच्या कर्करोगाने मृत्यू होतो. या आकडेवारीनुसार, दरवर्षी २५००० ते ३०००० यकृत प्रत्यारोपणाची आवश्यकता असते, परंतु केवळ १५०० यकृत प्रत्यारोपण केले जातात. त्याच वेळी, दरवर्षी सुमारे ५०००० लोकांना हृदयविकाराचा त्रास होतो, परंतु प्रत्यारोपणाची संख्या वर्षभरात केवळ १० ते १५ आहे.

अवयवदानात महिला पुढे -

आता अवयवदानाबद्दल बोलायचे झाले तर पुरुषांच्या तुलनेत महिला यात खूप पुढे आहेत. इन्स्टिटय़ूट ऑफ किडनी डिसीज रिसर्च सेंटरचे डॉ. विवेक कुटे यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, एका संशोधनात असे दिसून आले आहे की, देशातील गेल्या १२,६२५ प्रत्यारोपणांपैकी ७२.५% पुरुष आहेत.

दुसरीकडे, गेल्या २० वर्षांची आकडेवारी पाहिली, तर जिवंत रक्तदात्यांमध्ये महिलांची संख्या ७५-८० टक्के आहे. तर प्राप्तकर्त्यांमध्ये पुरुषांची संख्या अधिक आहे. आजही भारतात महिलांना पुरुषांपेक्षा कमी महत्त्व दिले जाते, हे या आकडेवारीवरून दिसून येते, असे डॉ. पराशर सांगतात. त्यांनी देशभरात जागरूकता वाढवण्यावर आणि अधिकारी, पोलीस, वैद्यकीय बंधुत्व आणि कुटुंब यांच्यातील समन्वयावर भर दिला आहे.