World Post Day : दरवर्षी ९ ऑक्टोबर रोजी जागतिक (World) टपाल दिन साजरा केला जातो. हा दिवस १९६९ मध्ये सुरू झाला, त्याच वर्षी पहिला जागतिक पोस्ट दिन साजरा करण्यात आला. तेव्हापासून दरवर्षी ९ ऑक्टोबरला हा सण साजरा केला जातो. त्याचप्रमाणे भारतात राष्ट्रीय पातळीवरही टपाल दिन साजरा केला जातो. भारतात हा सण (Festival) एका दिवसापेक्षा जास्त सण म्हणून साजरा केला जातो. जो राष्ट्रीय टपाल सप्ताह किंवा राष्ट्रीय टपाल सप्ताह म्हणून साजरा केला जातो. भारतात टपाल सेवेमुळे अनेकांना रोजगाराची संधी उपलब्ध झाली आणि या सेवेमुळे सामाजिक आणि आर्थिक विकासालाही हातभार लागला.

भारतात राष्ट्रीय टपाल सप्ताह दरवर्षी ९ ऑक्टोबर ते १५ ऑक्टोबर या कालावधीत साजरा केला जातो. या दिवशी अनेक प्रकारचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात. यंदाच्या जागतिक टपाल दिनाची थीम आहे 'पोस्ट फॉर प्लॅनेट'. जागतिक पातळीवर हा दिवस युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनच्या स्थापनेच्या दिवसाचे औचित्य साधून साजरा केला जातो. टपाल सेवेने लोकांना आणि कोठेतरी देशांना कसे जोडले आहे.हे योगदान लक्षात घेऊन हा दिवस साजरा केला जातो.

इतिहास :

इंग्लंडमध्ये १८४० साली एक प्रणाली सुरू करण्यात आली. या प्रणालीअंतर्गत जी काही टपाल पत्रे होती, ती आधी म्हणजे प्रीपेड करावी लागत होती. ही प्रणाली सर रोवलँड हिल यांनी सुरू केली. या प्रणालीत घरगुती सेवेसाठी पत्रांसाठी प्रीपेड पेमेंटसह एक श्रेणी निश्चित करण्यात आली होती, ज्यामध्ये समान वजनाच्या सर्व अक्षरांसाठी एकसमान दर आकारला जात असे. एवढेच नव्हे तर सर रॉलँड हिल यांनी जगातील पहिले टपाल तिकीटही सादर केले.

१८६३ साली अमेरिकेचे पोस्टमास्तर जनरल माँटगोमेरी ब्लेअर यांनी पॅरिस येथे एक परिषद आयोजित केली होती. आंतरराष्ट्रीय टपाल करारावर चर्चा करण्यासाठी हा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता. या परिषदेत १५ युरोपियन आणि अमेरिकन देश सहभागी झाले होते. परिषदेदरम्यान ही सर्व राष्ट्रे परस्पर करार व तत्त्वे निश्चित करण्यासाठी व वाटाघाटी करण्यासाठी पुढे आली. परंतु परिषदेचा काहीही परिणाम झाला नाही आणि आंतरराष्ट्रीय टपाल करारावर काहीही स्थापित झाले नाही.

अनेक वर्षांनंतर १८७४ मध्ये पुन्हा एकदा टपाल सेवेची चर्चा सुरू झाली, त्यात बर्नमधील नॉर्थ जर्मन कॉन्फेडरेशनचे वरिष्ठ टपाल अधिकारी हेनरिच फॉन स्टिफान यांनी आंतरराष्ट्रीय टपाल संघाच्या स्थापनेची योजना आखली. त्यांनी दिलेल्या या सूचनेनुसार स्वित्झर्लंड सरकारने १८७४ मध्येच १५ सप्टेंबर रोजी बर्न येथे आंतरराष्ट्रीय परिषद आयोजित केली होती. स्विस सरकारने आयोजित केलेल्या या परिषदेत २२ देश सहभागी झाले होते आणि जनरल पोस्टल युनियनच्या स्थापनेने त्याची सांगता झाली.

जनरल पोस्टल युनियनची स्थापना ९ ऑक्टोबर रोजी झाली. १८७४ मध्ये बर्नचा करार करण्यात आला, जो आंतरराष्ट्रीय टपाल सेवा आणि त्याचे नियम व्यवहार आणि पत्रांच्या देवाणघेवाणीसाठी टपाल क्षेत्रात सुव्यवस्थित करण्यात यशस्वी ठरला. बरोबर चार वर्षांनी म्हणजे १८७८ मध्ये जनरल पोस्टल युनियनमधून त्याचे 'युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन' असे नामकरण करण्यात आले.

अनेक वर्षांनंतर, १९६९ मध्ये जपानमधील टोकियो येथील युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन - यूपीयूने जागतिक टपाल दिनाची घोषणा केली आणि तो यूपीयूच्या स्थापनेच्या दिवशी साजरा करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आणि तेव्हापासून तो दरवर्षी ९ ऑक्टोबर रोजी साजरा केला जात आहे.