प्रजनन आरोग्यावर आनुवंशिक, वैद्यकीय आणि जीवनशैलीसारख्या अनेक घटकांचा प्रभाव पडतो. काही प्रजनन समस्या एखाद्याच्या नियंत्रणाबाहेर असल्या तरी, जीवनशैलीत बदल केल्याने गर्भधारणेसाठी अधिक योग्य वातावरण तयार होण्यास मदत होऊ शकते. एखाद्याची जीवनशैली बदलल्याने प्रजनन क्षमता मजबूत करता येते.

पोषक आहार

चेंबुरमधील नोवा आयव्हीएफ फर्टिलिटीच्या वंध्यत्व निवारण तज्ज्ञ डॉ सौम्या शेट्टी म्हणाल्या की, तुम्ही जे खाता त्याचा तुमच्या एकूण प्रजनन आरोग्यावर परिणाम होतो. अँटिऑक्सिडंट्स, हेल्दी फॅट्स, प्रथिने आणि तृणधान्यांनी समृद्ध आहार हार्मोन संतुलनासाठी योग्य आहे. काही अभ्यासांनुसार रिफाइंड शुगर आणि ट्रान्स फॅट्सयुक्त आहार हे प्रजनन कार्यात बिघाड आणि शकते. फोलेट, लोह आणि ओमेगा-३ फॅटी अॅसिड युकित आहाराचे सेवन करणे फायदेशीर ठरू शकते, कारण हे पोषक तत्व सहसा हार्मोन संतुलन आणि स्त्रीबीज किंवा शुक्राणूंच्या गुणवत्ता सुधारण्यात मदत करतात.

योग्य वजन

वजन नियंत्रित राखल्याने प्रजनन आरोग्य चांगले राखण्यास मदत होते. खुप कमी वजन आणि खुप जास्त वजन असलेल्या जोडप्यांमध्ये हार्मोनल बदल होऊ शकतात जे ओव्हुलेशन आणि शुक्राणूंच्या उत्पादनावर परिणाम करतात. काही अभ्यासांनुसार, शरीरातील अतिरिक्त चरबी इस्ट्रोजेनची पातळी वाढवतात, ज्यामुळे प्रजनन प्रक्रियेमध्ये अडथळा येतो. दुसरीकडे, कमी वजनामुळे मासिक पाळी अनियमित होऊ शकते आणि ओव्हुलेशन संबंधी समस्या उद्भवू शकतात.

व्यायाम गरजेचा

नियमित शारीरिक हालचालींचा प्रजनन आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम होतो. व्यायामाने हार्मोनची पातळी संतुलित करण्यास, रक्ताभिसरण वाढविण्यास आणि सामान्य आरोग्यास प्रोत्साहन देण्यास मदत होते. तथापि, अति किंवा उच्च-तीव्रतेच्या व्यायामामुळे मासिक पाळी किंवा शुक्राणूंच्या उत्पादनावर परिणाम होऊ शकतो. सक्रिय राहणे आणि जास्त श्रम टाळणे यामधील संतुलन राखणे हे प्रजनन आरोग्यासाठी महत्त्वाचे असू शकते.

तणावाचे व्यवस्थापन

दीर्घकालीन ताण हार्मोन असंतुलनाशी जोडला गेला आहे, जो प्रजनन क्षमतेवर परिणाम करू शकतो. वाढलेल्या तणावाच्या पातळीमुळे ओव्हुलेशन आणि शुक्राणूंच्या आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. ताण हा जीवनाचा एक नैसर्गिक भाग असला तरी, ध्यान, योग किंवा श्वासोच्छवासाच्या व्यायामाने शरीरावर सकारात्मक परिणाम होतात. प्रजननक्षमतेच्या समस्यांशी झुंजणाऱ्या व्यक्तींना व्यावसायिक मदत किंवा समुपदेशनाने नक्कीच फायदा होतो.

झोप आणि त्याचा प्रजननक्षमतेशी संबंध

झोपेच्या पद्धतींचा प्रजनन आरोग्यावरही परिणाम होतो. झोपेची गुणवत्ता ढासळली किंवा झोपेचे वेळापत्रक चुकले तर हार्मोन्सवर परिणाम होतो. विशेषतः ओव्हुलेशन आणि शुक्राणूंच्या उत्पादनावर याचा परिणाम होतो. काही संशोधनांनुसार, ज्यांना दररोज रात्री सात ते नऊ तास चांगली झोप मिळते त्यांच्यामध्ये हार्मोनची पातळी अधिक स्थिर असते, ज्यामुळे त्यांच्या प्रजननक्षमतेला फायदा होतो.

पर्यावरणीय आणि जीवनशैली घटक

पर्यावरणातील काही दूषित घटक आणि पदार्थ प्रजनन आरोग्यासाठी हानिकारक ठरु शकतात. प्लास्टिक, कीटकनाशके आणि वैयक्तिक वापरासाठी असलेल्या उत्पादनांमध्ये अंतःस्रावी-विघटनकारी रसायनांचा (EDCs) समावेश होतो, ज्यांचा हार्मोन संतुलनावर त्यांच्या संभाव्य परिणामासाठी अभ्यास केला गेला आहे. अशा पदार्थांच्या संपर्क कमी केल्यास एकूण प्रजनन कार्य सुधारू शकते. शिवाय अल्कोहोलचे सेवन मर्यादित करणे आणि तंबाखूचा वापर टाळणे याचाही सकारात्मक परिणाम होऊ शकतो कारण हे पदार्थ सहसा कमी होणाऱ्या प्रजनन क्षमतेशी जोडलेले असतात.

केवळ जीवनशैलीतील बदलांमुळे प्रजनन क्षमता वाढू शकत नाही, परंतु ते निरोगी प्रजनन प्रणालीस योगदान देतात. आहार, व्यायाम, तणावाचे व्यवस्थापन आणि स्वच्छ पर्यावरण हे देखील गर्भधारणेसाठी अधिक अनुकूल वातावरण निर्माण करण्यास मदत करतात.