National Consumer Rights Day : जेव्हा तुम्ही एखादी वस्तू खरेदी करता आणि ती कंपनीच्या दाव्याच्या अनुषंगाने सापडत नाही किंवा त्याचा दर्जा निकृष्ट असतो, पण तो परत घेण्यास कंपनी नकार देते, तेव्हा अशा परिस्थितीत तुम्ही आता घरबसल्या तुमची तक्रार दाखल करू शकता.

तुम्हाला माहिती आहे का, ग्राहकांना कोणत्याही उत्पादनाच्या खरेदीवर शोषित किंवा फसवले गेल्यासारखे वाटत असेल तर ते त्याविरोधात ग्राहक मंचात तक्रार दाखल करू शकतात. ग्राहकाच्या तक्रारीची सुनावणी घेण्याचीही तरतूद आहे. (Fraud)

तसे पाहिले तर कोणतीही वस्तू खरेदी करण्यासाठी कंपनी (Company) ग्राहकावर दबाव आणू शकत नाही. जोपर्यंत ग्राहक त्या वस्तूवर समाधानी होत नाही, तोपर्यंत त्याला ती वस्तू खरेदी करण्याची सक्ती करता येत नाही.

भारत सरकारच्या ग्राहक व्यवहार विभागाने ग्राहकांच्या समस्यांशी संबंधित तक्रारींचे निराकरण करण्यासाठी पोर्टल https://consumerhelpline.gov.in/ आहे. येथे आपण ऑनलाइन किंवा इतर माध्यमातून तक्रार दाखल करू शकता. तक्रारी नोंदविण्यासाठी पोर्टलशिवाय हेल्पलाइन क्रमांक, एसएमएस, उमंग अॅप आदींची सुविधा आहे.

२०२१-२२ या वर्षात विविध माध्यमातून ६ लाख ७४ हजार ८२० तक्रारी नोंदवण्यात आल्या. कोणत्याही परिस्थितीत आपली फसवणूक झाल्याचे तुम्हाला वाटत असेल तर तुम्ही तुमची तक्रारही इथे ऑनलाइन दाखल करू शकता.

अलिकडच्या वर्षांत, सरकारने ग्राहकांचा आवाज अधिक सक्रिय आणि मजबूत करण्यासाठी अनेक जागरूकता कार्यक्रम सुरू केले आहेत. जर एखाद्या व्यक्तीला छळाचा सामना करावा लागला किंवा त्याची फसवणूक झाली असेल तर तो आपल्या हक्कांचा दावा करू शकतो.

एखाद्या ग्राहकाला उत्पादनाचा किंवा सेवेचा दर्जा आवडला नाही, तर तो त्याबद्दल तक्रारही दाखल करू शकतो. देशातील ग्राहक संरक्षण आणि हक्कांशी संबंधित प्रकरणे ग्राहक संरक्षण कायद्यांतर्गत दाखल केली जातात.

ऑनलाइन तक्रार नोंदवण्यासाठी कन्झ्युमर हेल्पलाइनच्या वेबसाईटवर जावं लागतं. इथे तक्रार दाखल करण्यासाठी आधी साइन-अप करावं लागतं. आम्ही तुम्हाला सांगतो की साइन-अप दरम्यान, नाव, फोन नंबर, ईमेल आयडी इत्यादींची आवश्यकता असेल.

तक्रारदाराला वेब पोर्टलवर युजर आयडी आणि पासवर्ड तयार करावा लागेल. कोणत्याही नोंदणीकृत ब्रँड किंवा सेवा प्रदात्याविरूद्ध तक्रार दाखल करण्याची सुविधा आहे. ऑनलाइन तक्रार दाखल करताना तक्रारदाराला त्याच्या तक्रारीशी संबंधित आवश्यक ती कागदपत्रेही जोडावी लागतात.

• तुमच्या काही तक्रारी असतील तर ग्राहक व्यवहार विभागामार्फत चालवल्या जाणाऱ्या https://consumerhelpline.gov.in/ वेबसाइटवर जाऊन नोंदणी करावी लागते. यासाठी तुम्हाला इथे 'कन्झ्युमर साइन-अप' या पर्यायावर क्लिक करावं लागेल.

• यानंतर तक्रारदाराला नाव, ईमेल आयडी, फोन नंबर आदींच्या मदतीने येथे साइन अप करता येईल. नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण केल्यानंतर लॉगइनला जा, त्यानंतर युजर नेम आणि पासवर्डच्या माध्यमातून लॉग इन करा. यानंतर तक्रार दाखल करण्यासाठी 'कम्प्लेंट फाइल' या पर्यायावर जावे लागते.

• यानंतर घटक प्रकार निवडावा लागेल, ज्यामध्ये तुम्हाला प्रोडक्ट्स, सर्व्हिस प्रोव्हायडर, इतरांचा पर्याय मिळेल. यानंतर रजिस्ट्रेशन फॉर्मचं एक पेज ओपन होईल, ते तुम्हाला काळजीपूर्वक भरावं लागेल.

• आता तक्रारीशी संबंधित आवश्यक तो तपशील टाकावा लागणार आहे. तसेच, त्यासंबंधी आवश्यक कागदपत्रेही अपलोड करावी लागणार आहेत. शेवटी, आपल्याला सबमिट बटणावर टॅप करावे लागेल. अशा प्रकारे या प्लॅटफॉर्मच्या मदतीने तुम्ही तुमची तक्रार नोंदवू शकता. तथापि, या प्रक्रियेतील ठरावास थोडा वेळ लागू शकतो.

• जेव्हा आपण आपली तक्रार यशस्वीरित्या सबमिट करता, तेव्हा वापरकर्त्यास इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने व्युत्पन्न क्रमांक मिळतो. जोपर्यंत तक्रारीचे निराकरण होत नाही, तोपर्यंत या क्रमांकाच्या मदतीने आपल्या तक्रारीची स्थिती जाणून घेता येते.

• एवढेच नव्हे, तर तुम्ही एकाच लॉग-इन क्रेडेन्शियल्सचा वापर करून अनेक तक्रारी दाखल करू शकता. तक्रारदार ऑनलाइन पद्धतीनेही त्याचा मागोवा घेऊ शकतात. ब्रँड आणि ग्राहक दोघेही तक्रारीची प्रगती आणि त्यानंतरच्या निराकरणाचा मागोवा घेण्यास सक्षम असतील.