अमेरिकन अंतराळ संस्था नासा या अंतराळवीर सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर ९ महिन्यांनी पृथ्वीवर परतल्या आहेत. बुधवारी पहाटे त्यांनी स्पेसएक्सच्या ड्रॅगन कॅप्सूलवरून फ्लोरिडाच्या किनाऱ्यावर यशस्वी लँडिंग केले. त्यांचे अंतराळ अभियान ५ जून २०२४ रोजी सुरू झाले, जे फक्त आठ दिवसांचे होते. परंतु तांत्रिक अडचणींमुळे ते ९ महिने अंतराळात अडकून राहिले. अंतराळात इतका वेळ घालवल्याने त्यांच्या आरोग्यावर खोलवर परिणाम होऊ शकतो. अवकाशातून परतल्यानंतर सुनीता विल्यम्सना कोणत्या समस्यांना तोंड द्यावे लागू शकते ते जाणून घेऊया.

हाडे आणि स्नायूंवर वाईट परिणाम

सर्वात चिंताजनक गोष्ट म्हणजे हाडे आणि स्नायू कमकुवत होणे. आयएसएसमध्ये बसणारे अंतराळवीर सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणात तरंगतात, ज्यामुळे त्यांच्या शरीरावर परिणाम होतो. पृथ्वीवर, आपल्या शरीराला नेहमीच गुरुत्वाकर्षणाच्या विरोधात काम करावे लागते, ज्यामुळे आपल्या हाडांना सतत व्यायाम मिळतो. परंतु अंतराळात या प्रतिकाराशिवाय, स्नायूंची ताकद आणि हाडांची घनता कमी होते कारण शरीराला स्वतःचे वजन सहन करण्याची आवश्यकता नसते.

अंतराळवीर दरमहा त्यांच्या हाडांच्या वस्तुमानाच्या १ टक्के पर्यंत कमी करू शकतात. विशेषतः कंबर आणि मांडीच्या हाडांमध्ये. यामुळे पृथ्वीवर परतल्यानंतर हाडांच्या फ्रॅक्चरचा धोका वाढतो. हे कमी करण्यासाठी, अंतराळवीर आयएसएसमध्ये कठोर व्यायाम करतात.

त्याच वेळी, अंतराळातील प्रवासी १-२ इंच उंच होऊ शकतात कारण त्यांचा पाठीचा कणा लांब होतो. पृथ्वीवर परतल्यानंतर ही उंची संपते.

अंतराळात तरंगताना, प्रवाशांच्या पायांवर जास्त दबाव पडत नाही, ज्यामुळे त्यांच्या पायांच्या संपर्कात येणारे कठीण थर मऊ होतात. यामुळे, त्यांची त्वचा संवेदनशील होते आणि नवजात बाळाच्या पायांच्या त्वचेसारखी सोलू लागते. ही प्रक्रिया दुरुस्त करण्यासाठी, अंतराळवीरांचे स्नायू आणि त्वचा हळूहळू बळकट करण्यासाठी पुनर्वसन केले जाते.

आयएसएसमध्ये जास्त काळ राहिल्याने अंतराळवीराच्या हृदयावरही परिणाम होतो. पृथ्वीवरील गुरुत्वाकर्षण रक्त, पाणी आणि लसीका द्रवपदार्थ खाली खेचते आणि ते संपूर्ण शरीरात समान रीतीने वितरित करते. परंतु सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणात, गुरुत्वाकर्षण नसते, म्हणून द्रवपदार्थ वरच्या दिशेने सरकतात. यामुळे चेहऱ्यावर सूज येणे, नाक बंद होणे आणि डोक्यात दाब वाढणे असे होऊ शकते. तसेच, शरीराचा खालचा भाग कमकुवत आणि बारीक दिसू लागतो त्याला "फुगीर-डोके पक्षी-पाय सिंड्रोम" म्हणतात.

खरं तर, सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणात हृदयाला रक्त पंप करण्यासाठी पृथ्वीवर जितके कष्ट करावे लागतात तितके कष्ट करावे लागत नाहीत. या कमतरतेमुळे हृदयाचा आकार बदलतो. संशोधनातून असे दिसून आले आहे की अंतराळवीरांच्या हृदयाचा आकार सुमारे ९.४% जास्त गोल होतो.

हे परिणाम बराच काळ दिसून येतील

अवकाशात उच्च-ऊर्जेच्या वैश्विक किरणोत्सर्गापासून कोणतेही संरक्षण नाही. अंतराळवीरांना सूर्यापासून येणाऱ्या किरणोत्सर्गाच्या उच्च पातळीला सामोरे जावे लागते, जे पृथ्वीवर दररोज एक छातीचा एक्स-रे काढण्याइतकेच आहे. ९ महिन्यांत, सुनीता विल्यम्सना सुमारे २७० एक्स-रेइतके रेडिएशनचा सामना करावा लागला. या किरणोत्सर्गाच्या दीर्घकाळ संपर्कात राहिल्याने रोगप्रतिकारक शक्ती कमकुवत होऊ शकते. कर्करोगासारख्या गंभीर आजारांचा धोका वाढू शकतो.

पृथ्वीवर परतल्यानंतर हाडांची घनता पूर्णपणे पुनर्प्राप्त होण्यासाठी वर्षानुवर्षे लागू शकतात. यामुळे ऑस्टियोपोरोसिस आणि हाडांच्या फ्रॅक्चरचा धोका वाढू शकतो.

अंतराळात महिनोनमहिने घालवल्याने मानसिक आरोग्यावरही परिणाम होऊ शकतो. आयएसएसवरील वातावरण पृथ्वीवरील वातावरणापेक्षा खूप वेगळे आहे. आयएसएस दर ९० मिनिटांनी पृथ्वीभोवती फिरते, ज्यामुळे अंतराळवीरांच्या अंतर्गत शरीर घड्याळावर (सर्काडियन लय) परिणाम होतो आणि झोपेच्या समस्या निर्माण होऊ शकतात.

अंतराळवीर एकटेपणात आणि बंद खोल्यांमध्ये राहतात. त्यांना मर्यादित जागेत आणि मर्यादित साथीदारांसह महिने घालवावे लागतात. त्यामुळे मानसिक आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. अनेक अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की दीर्घकाळ चालणाऱ्या अंतराळ मोहिमांमुळे अंतराळवीरांच्या विचार करण्याची क्षमता, प्रतिक्रिया वेळ आणि मानसिक स्थिरता प्रभावित होऊ शकते. तथापि, अंतराळवीर हे मानसिकदृष्ट्या सर्वात मजबूत आणि शारीरिकदृष्ट्या तंदुरुस्त मानवांपैकी एक आहेत. त्यांना या परिस्थितींसाठी प्रशिक्षित केले जाते.

सुनीता विल्यम्स यांना केलं जाणार 'क्वारंटाइन'

सुनीता विल्यम्स आणि त्यांचा सहकारी बुच विल्मोर हे नासाचे अंतराळवीर ९ महिन्यांनंतर पृथ्वीवर परतले आहेत. परंतु अंतराळातून परतल्यानंतर त्यांना काही आव्हानांना तोंड द्यावं लागेल. खगोलशास्त्रज्ञ लिना बोकील यांच्या मते, अंतराळवीर पृथ्वीवर परतल्यावर काही दिवस क्वारंटाइन मध्ये ठेवले जातात. त्याचे कारण म्हणजे अंतराळात बॅक्टेरिया, पॅरासाईट किंवा दूषित वायू त्यांच्यासोबत येऊ शकतात, ज्यामुळे इन्फेक्शन होऊ शकते. त्यामुळे, पृथ्वीवर परतल्यावर त्यांना विश्रांतीसाठी क्वारंटाईन केलं जातं.

सुनीता विल्यम्स यांना अंतराळात हाडांची घनता कमी होण्याची समस्या असू शकते, कारण अंतराळात ग्रीपवर नियंत्रण ठेवता येत नाही. म्हणूनच, त्यांना औषधांसोबत काही सप्लिमेंट्स देखील दिले जातील. यामुळे त्यांना हाडांची घनता वाढवण्यासाठी मदत होईल. त्यांना या काळात पूर्ण विश्रांती दिली जाईल.

Edited By - Purva Palande