Heart Attacks in Soccer and Other Sports :

मागच्या काही वर्षात हार्ट अटॅकचे प्रमाणात वाढताना पाहिले आहे. अनेक सेलिब्रिटी आणि खेळाडूंना यामुळे आपला प्राणही गमवावा लागला आहे. बरेचदा तंदुरुस्त खेळाडूंना देखील मैदानामध्ये, व्यायामशाळेत हृदय विकाराच्या झटक्याने जीव गमावताना पहिले आहे.

इतके तंदुरुस्त असून देखील खेळाडू खेळतानाच मूर्च्छा येणे किंवा अचानक हृदय विकाराचे झटके का येत असतील? याची अनेक कारणे आहेत, त्यापैकी सर्वात महत्वाचे म्हणजे सडन कार्डियाक अरेस्ट म्हणजेच SCA समावेश आहे. जाणून घेऊया याबद्दल सविस्तर

हृदय (Heart) अचानक बंद पडणे म्हणजेच कार्डियाक अरेस्ट (एससीए) येणे, ज्याला सडन कार्डियाक डेथ (एससीडी) असे देखील म्हणतात. म्हणजे हृदय अचानक आणि अनपेक्षित, बहुतेकदा हृदयातील विद्युत खराबीमुळे होते ज्यामुळे हृदयाची अनियमित आणि गोंधळलेली लय (अॅरिथमिया). यामुळे हृदय प्रभावीपणे रक्त पंप करण्यास असमर्थ ठरते, ज्यामुळे हृदयापर्यंत त्याचा पुरवठा होत नाही. यावर त्वरित उपचार न केल्यास मृत्यू होतो.

मुंबईतील सल्लागार हृदयरोग विभागातील एसआरव्ही हॉस्पिटलच्या डॉ. कोमल म्हणाल्या की, क्रीडापटू, विशेषत: जे अधिक उच्च शारीरिक क्षमतेच्या खेळांमध्ये सहभागी असतात त्यांना अनेक कारणांमुळे सीएसडीचा अल्प प्रमाणात धोका वाढलेला असू शकतो. काही क्रीडापटूमध्ये सडन कार्डियाक अरेस्टला सामान्य जोखीम घटक सुद्धा आहेत जसे की, निदान न झालेली किंवा उपचार न केलेली हृदयाची स्थिती आणि उत्तेजकांचे सेवन (उदा., कोकेन, अॅम्फेटामाइन्स) किंवा कार्यक्षमता वाढवणारी औषधे (Medicine) यासारख्या विशिष्ट पदार्थांचा वापर यांचा समावेश असल्यास सीएसडीचा धोखा उद्भवू शकतो.

पोटॅशियम, कॅल्शियम आणि मॅग्नेशियम सारख्या पदार्थांमुळे हृदयाच्या रक्तपुरवठ्यामध्ये व्यत्यय आणू शकतात आणि अरिथमियास कारणीभूत ठरू शकतो. धूम्रपान करणे, हृदयाच्या समस्यांचा कौटुंबिक इतिहास, मधुमेह (Diabetes), सी-प्रतिक्रियाशील प्रथिनांसारखे वाढलेली रक्तामधील दाहकता, जास्त प्रमाणात अल्कोहोल आणि कॅफेनचे सेवन, वाढलेले फॅटी ऍसिडचे प्रमाण आणि मनोवैज्ञानिक घटक संवेदनाक्षम व्यक्तींमध्ये ऍरिथमियास कारणीभूत ठरू शकतात.

अशा प्रकरणांमध्ये लक्षणे सहसा अस्पष्ट असतात, ज्यामध्ये छातीत थोडीशी अस्वस्थता, जडपणा, धडधडणे आणि धाप लागू शकते. हृदयातील रक्त प्रवाह कमी झाल्यामुळे किंवा अचानक असामान्य हृदयाची लय यामुळे देखील मूर्च्छा येऊ शकते. काही विशिष्ट प्रकरणांमध्ये, गंभीर घटनेपूर्वी रुग्णाला कोणत्याही लक्षणांची जाणीव होत नाही, अशावेळी सिकलसेल रोगाची सुरुवात असू शकते.

सिकलसेल /सडन कार्डियाक अरेस्टच्या उपचारांमध्ये करण्याजोग्या गोष्टी म्हणजे जे आधी ते ओळखणे आणि त्यांचे निराकरण करणे, हृदयाच्या संरचनात्मक विकृतींचे मूल्यांकन करणे, प्राथमिक विद्युत विकारांचे निदान करणे, सिकलसेलच्या कौटुंबिक इतिहासाचे मूल्यांकन करणे आणि न्यूरोलॉजिकल आणि मानसिक पैलूंचा विचार करणे गरजेचे ठरते. क्रीडापटू किंवा अती शारीरिक क्रियाकलापांमध्ये गुंतलेल्यांनी सहभागापूर्वी आपली तपासणी केली पाहिजे. त्यांनी हळूहळू त्यांच्या व्यायामाची तीव्रता वाढवली पाहिजे आणि त्यांच्या शारीरिक मर्यादांची जाणीव ठेवली पाहिजे.

एखाद्याने क्षमतेच्या पलीकडे शारीरिक श्रम केल्याने हृदया संबंधित धोका वाढू शकतो. त्यांच्या हृदयाच्या आरोग्यावर लक्ष ठेवण्यासाठी नियमित पाठपुरावा, मूल्यमापन करणे आवश्यक आहे, विशेषत: जर त्यांना हृदयाची स्थिती माहित असेल किंवा हृदयाशी संबंधित समस्यांचा कौटुंबिक इतिहास असेल, तर त्यांनी आवश्यक योग्य त्या टेस्ट कराव्यात.

1. या बद्दल काळजी कशी घ्यावी ?

पुणे-पिंपरी, डीपीयू प्रायव्हेट सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटल, प्राध्यापक आणि हृदयरोग विभागाचे प्रमुख, डॉ. मेजर जनरल सुशील कुमार मलानी म्हणाले की, "अचानक हृदय बंद पडणे म्हणजेच अचानक कार्डियाक अरेस्टचा (SCA) धोका जाणून घेण्यासाठी नियमित हृदय चाचण्या आणि स्क्रीनिंग देखील अंतर्निहित हृदयाची स्थिती ओळखण्यात मदत करू शकतात. या स्क्रीनिंगमध्ये इलेक्ट्रोकार्डियोग्राम (ECG), इकोकार्डियोग्राम किंवा तणाव चाचणी यांचा समावेश असू शकतो. याव्यतिरिक्त, उच्च रक्तदाब, उच्च कोलेस्टेरॉल, लठ्ठपणा आणि धूम्रपान यासारख्या माहित असलेल्या जोखीम घटकांचे निरीक्षण आणि काळजी घेतल्याने SCA चा धोका कमी होण्यास मदत होऊ शकते. SCA चा धोका कौटुंबिक पार्श्वभूमीवर असला तरी त्याची योग्य तपासणी केल्यास काळजी घेऊ शकतो.

क्रीडापटूंच्या क्रियाकलापांसाठी AED आणि CPR वापरासाठी प्रशिक्षित कर्मचारी सुसज्ज असले पाहिजेत. हृदयविकाराचा धोका कमी करण्यासाठी योग्य पोषण, हायड्रेशन आणि पुरेशा विश्रांतीसह निरोगी जीवनशैली राखणे महत्वाचे आहे.

SCA ही एक गंभीर चिंता आहे हे ओळखणे आवश्यक आहे; प्रशिक्षण आणि स्पर्धेदरम्यान क्रीडापटूंची सुरक्षितता आणि आरोग्य सुनिश्चित करण्यासाठी सक्रिय उपाय आणि प्रशिक्षण महत्त्वपूर्ण आहेत.