आयुर्वेदात अभ्यंगाला (मसाज) खूप महत्त्व दिले गेले आहे. असे म्हटले जाते की मसाज नियमित केल्याने अनेक प्रकारच्या समस्या दूर राहतात. पंचकर्मही तेव्हाच फायदेशीर ठरते, जेव्हा अभ्यंग आधी केले जाते. पण मसाजसाठी कोणत्या प्रकारचे तेल वापरावे, किती वेळ मसाज करावा, केव्हा करावा आणि केव्हा करू नये? ते खरोखर फायदेशीर आहे का? आधुनिक विज्ञान देखील मसाजचे फायदे मान्य करते का? याची सविस्तर आपण माहिती घेणार आहोत.
आयुर्वेदामध्ये, रोगाचे कारण शरीरातील तीन महत्त्वपूर्ण दोषांच्या असंतुलनामुळे होते ते म्हणजे वात, पित्त आणि कफ. महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे मसाज हे तीन दोष संतुलित करण्यासाठी उपयुक्त आहे. शरीरावर तेल इत्यादींचा अभ्यंग (मालिश) करून स्नेहन केले जाते. आरोग्य सुधारण्यासाठी हे नियमित केले पाहिजे. हिवाळ्याच्या काळात नियमित मसाज केल्याने शरीरातील स्नायूंना पोषण मिळते आणि त्वचेचा ढिलेपणा किंवा आळस टाळता येतो.
साधारणपणे वयाच्या 40 शी नंतर हवेचे आजार वाढतात. तसेच, लोक उन्हाळ्यात एसी आणि हिवाळ्यात हीटरचा खूप वापर करतात. यामुळे त्वचेचा कोरडेपणा वाढतो. अशा परिस्थितीत अभ्यंग प्रभावी ठरते. मोहरीचे तेल आणि मिठाच्या मिश्रणाने हिरड्यांना मसाज केल्याने हिरड्या मजबूत होतात आणि हिरड्यांमधून रक्त येण्यापासून आराम मिळतो.
अभ्यंगाचे अनेक प्रकार असतात ते पुढील प्रमाणे आहेत
सर्वांग अभ्यंग
सर्वांग अभ्यंग हा संपूर्ण शरीराचा मसाज आहे. यामध्ये तेलाचा वापर करून स्नायू, सांधे आणि नसांवर हलका किंवा थोडासा दाब दिला जातो. जास्त दबाव टाकल्याने फायदा होण्याऐवजी नुकसान होऊ शकते. हा मसाज सूर्यप्रकाशात केल्यास जास्त फायदा होतो.
शिरो अभ्यंग
हा मसाज डोक्यावर केला जातो. डोकेदुखी आणि सायनसच्या समस्यांपासून आराम देण्यासाठी शिरो अभ्यंग उपयुक्त आहे.
शिरोधारा
शिरोधारा या तंत्रात तेल किंवा औषधी पाणी हळूहळू कपाळावर ओतले जाते. मानसिक शांती, तणाव दूर करण्यासाठी आणि डोकेदुखी, निद्रानाश आणि काही मानसिक समस्या दूर करण्यासाठी देखील हे फायदेशीर आहे.
एकंग अभ्यंग
एकंग अभ्यंग हा मालिश शरीराच्या विशिष्ट भागावर वेदना किंवा कडकपणापासून मुक्त होण्यासाठी केला जातो. उदाहरणार्थ: गुडघे, खांदे इ.
पद अभ्यंग
पद अभ्यंग हा पाय आणि बोटांना मसाज आहे. यामुळे पाय दुखण्यापासून बऱ्याच अंशी आराम मिळतो. या मसाजमुळे झोप लवकर येण्यास मदत होते. लहान मुले आणि वृद्ध लोकांना ते खूप आवडते. अशा प्रकारचे अनेक मसाज पद्धती आहे. अभ्यंग शरीराच्या प्रत्येक अवयवासाठी आहेत.
'हे' देखील फायदे आहेत
रक्ताभिसरणात फायदा
नियमित मसाज केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुरळीत राहते. त्यामुळे शरीराच्या प्रत्येक अवयवापर्यंत पुरेशा प्रमाणात ऑक्सिजन पोहोचते. हेच कारण आहे की कुस्तीपटूंना सहसा दररोज मालिश केली जाते.
भूक जागृत करताना
नियमित अभ्यंगामुळे भूक योग्य प्रकारे जागृत होते. अभ्यंग लहान मुलांसाठी किंवा प्रौढांसाठी खूप फायदेशीर आहे ज्यांना भूक कमी आहे.
मज्जातंतूंच्या कार्यावर चांगला परिणाम
अभ्यंगाच्या नियमित सरावाने मज्जातंतूंचे कार्य सुधारते. बधीरपणा, मुंग्या येणे यासारख्या समस्या दूर होतात.
सकारात्मकता वाढते
शरीरात एंडोर्फिन (पॉझिटिव्ह हार्मोन) ची पातळी वाढते. हे आपल्याला सकारात्मक ठेवते.
मानसिक आरोग्यासाठी फायदे
जर कोणी तणाव, चिंता आणि नैराश्याने त्रस्त असेल तर ते दूर करण्यासाठी मालिश करणे फायदेशीर आहे. शिरोधारामुळे मानसिक शांतीही मिळते.
मालिश करताना कोणते तेल वापरणे फायदेशीर असते?
तेलाचे दोन प्रकार आहेत. एक औषधी तेल आणि दुसरे सामान्य तेल. औषधी तेले नेहमी डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यानंतरच वापरावीत. तर तिळाचे तेल, मोहरीचे तेल, खोबरेल तेल इत्यादी सामान्य तेले कोणीही वापरू शकतो.
1. बाला तेल
या तेलात बाला नावाचे औषध वापरले जाते जे वात आणि कफ संतुलित करण्यास मदत करते. यामुळे स्नायू मजबूत होतात आणि थकवा दूर होतो. सांध्यांसाठीही ते फायदेशीर आहे. हे मुलांच्या वाढीसाठी आणि विकासासाठी देखील प्रभावी आहे.
2. अश्वगंधा तेल
हे एक शक्तिशाली आयुर्वेदिक औषध आहे. हे तणाव, चिंता आणि थकवा कमी करण्यास मदत करते. मानसिक शांतता आणि समतोल राखण्यासाठी हे खूप उपयुक्त आहे. इतकंच नाही तर स्नायूंची ताकद वाढवण्यासाठीही याचा उपयोग होतो.
3. सैंधवडी तेल
सैंधवडी हे आयुर्वेदिक तेल विशेषतः मीठ, तिळाचे तेल आणि इतर काही औषधे मिसळून बनवले जाते. हे कार्मिनेटिव्ह आणि वेदना कमी करण्यासाठी उपयुक्त आहे. हे स्नायूंच्या अंगठ्यामध्ये देखील काम करते. या आयुर्वेदिक तेलामुळे मज्जातंतूंच्या दुखण्यापासूनही आराम मिळतो.
4. नारायण तेल
नारायण तेल हे तेल विशेषतः वात आणि कफ दोष संतुलित करण्यासाठी बनवले जाते. यामध्ये विविध प्रकारच्या औषधांचे मिश्रण असते जे शरीरासाठी खूप फायदेशीर असते. सांधेदुखी दूर करण्यासाठी, थकवा दूर करण्यासाठी आणि चिंता कमी करण्यासाठी देखील हे उपयुक्त आहे.
5. कुमकुमडी तेल
हे देखील एक आयुर्वेदिक औषधी तेल आहे ज्यामध्ये प्रामुख्याने केशर आणि इतर औषधे असतात. त्वचेच्या समस्यांवर हे खूप प्रभावी आहे. याच्या वापराने त्वचेवरील डाग कमी होऊ लागतात.
6. रेणू तेल
हे विशेषतः नाक आणि डोके मालिश करण्यासाठी वापरले जाते. यामुळेच अनु तेलाचा उपयोग नस्यासाठी केला जातो. यामध्ये तीळ, अश्वगंधा, तुळशी, नागरमोथा इत्यादींचा प्रामुख्याने वापर केला जातो.
टीप : वरील माहिती आम्ही फक्त वाचक-प्रेक्षकांपर्यंत पोहचवत आहोत. याचं समर्थन अथवा दावा करत नाही. त्यामुळे कोणतेही उपचार, डाएट आणि औषधं तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानं घ्यावीत.
Writtern By: Sakshi Jadhav