केदारनाथ हे उत्तराखंड राज्यातील रुद्रप्रयाग जिल्ह्यात हिमालयाच्या कुशीत वसलेले एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. हे स्थान हिंदू धर्मातील बाराही ज्योतिर्लिंगांपैकी एक असून, भगवान शिवाला समर्पित आहे. केदारनाथ मंदिर समुद्रसपाटीपासून सुमारे ११७५५ फूट (३५८४ मीटर) उंचीवर वसलेले आहे आणि प्रत्येक वर्षी लाखो भाविक येथे दर्शनासाठी येतात. हे मंदिर पांडवांनी उभारल्याचे मानले जाते, तर सध्याचे मंदिर ८व्या शतकात आदिगुरु शंकराचार्यांनी पुनर्निर्मित केले. मंदिर फक्त एप्रिल/मे ते नोव्हेंबर या कालावधीत उघडे असते, कारण हिवाळ्यात येथे प्रचंड बर्फ पडतो. गौरीकुंड ते केदारनाथ पर्यंत १६ किमीचा ट्रेक आहे. प्रवासी घोडे, पालखी किंवा हेलिकॉप्टरनेही मंदिरापर्यंत जाऊ शकतात.
केदारनाथ यात्रा करण्याचा खर्च तुमच्या प्रवासाच्या प्रकारावर, निवासाच्या सोयींवर आणि वैयक्तिक पसंतीवर अवलंबून असतो. रेल्वेने मुंबईहून हरिद्वार किंवा ऋषिकेशपर्यंतचा खर्च स्लीपर क्लाससाठी ८०० ते १२०० आणि एसीसाठी १५०० ते २५०० इतका होतो. सर्वसाधारणपणे, ही यात्रा १०,००० ते ३०,००० रुपयांदरम्यान पूर्ण करता येते. कमी बजेटमध्ये तुम्ही हरिद्वार किंवा ऋषिकेशपर्यंत रेल्वे किंवा बसने जाऊ शकता, तिथून शेअर टॅक्सी किंवा बसने सोनप्रयागपर्यंत, आणि तिथून पुढे १६ किमीचा ट्रेक करून केदारनाथ गाठू शकता.
केदारनाथ यात्रेसाठी प्रवासाची सुरुवात बहुतांश लोक हरिद्वार किंवा ऋषिकेश येथून करतात. तुम्ही रेल्वे, बस किंवा विमानाने दिल्ली किंवा डेहराडूनपर्यंत पोहोचू शकता. तिथून हरिद्वार किंवा ऋषिकेशमार्गे खासगी गाडी, शेअर टॅक्सी किंवा बसने जाता येते. रेल्वे आणि बसचे तिकीट ५०० ते १५०० दरम्यान असते, तर दिल्ली/ऋषिकेश ते सोनप्रयागचा खर्च ८०० ते ३००० पर्यंत होतो. सोनप्रयाग ते गौरीकुंडपर्यंत स्थानिक टॅक्सी लागते (₹२०-₹५०), आणि तिथून पुढे तुम्हाला १६ किमीचा ट्रेक करावा लागतो किंवा घोडा किंवा पालखीचा पर्याय निवडावा लागतो. संपूर्ण प्रवास खर्च अंदाजे २००० ते ८००० दरम्यान येतो.
केदारनाथ यात्रेदरम्यान खाद्यपदार्थांची उपलब्धता चांगली असते, विशेषतः ऋषिकेश, सोनप्रयाग, गौरीकुंड आणि केदारनाथ येथे अनेक ढाबे, टपऱ्या आणि लहान रेस्टॉरंट्स मिळतात. येथे शाकाहारी अन्न उपलब्ध असून पोळी-भाजी, डाळ-भात, उपमा, इडली, पराठा इत्यादी पदार्थ मिळतात. एका जेवणाचा सरासरी खर्च १०० ते २००दरम्यान असतो. याशिवाय चहा, बिस्कीट, नाश्ता आणि पाण्याच्या बाटल्यांवर अतिरिक्त ५० ते १०० खर्च होतो. दररोजचा एकूण खर्च ३०० ते ६०० पर्यंत होऊ शकतो. ३ ते ५ दिवसांच्या यात्रेसाठी खाद्य व दैनंदिन खर्च सुमारे १००० ते ३००० दरम्यान येतो. जर तुम्ही सरकारी विश्रामगृहमध्ये रहा आणि साधे अन्न घ्या, तर खर्च आणखी कमी होऊ शकतो.
केदारनाथ मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी हेलिकॉप्टर सेवा हा एक जलद आणि आरामदायी पर्याय आहे, विशेषतः ज्यांना चालणे कठीण जाते त्यांच्यासाठी ही खास आहे. ही सेवा फाटा, गुप्तकाशी आणि सिरसी या ठिकाणांवरून उपलब्ध आहे. हेलिकॉप्टरने एकेरी प्रवासाचा खर्च साधारणतः २५०० ते ३५०० दरम्यान असतो, तर जाणे आणि येणे मिळून फेऱ्याचे शुल्क ५००० ते ७००० पर्यंत जाते. बुकिंगसाठी IRCTC किंवा उत्तराखंड सरकारच्या अधिकृत वेबसाइटवरून किंवा खासगी अधिकृत एजन्सींच्या वेबसाइटवरून ऑनलाइन आरक्षण करता येते. सीझनमध्ये बुकिंग आधीच करून ठेवणे फायदेशीर ठरते. आधार कार्ड, मेडिकल फिटनेस सर्टिफिकेट (कधी कधी), आणि फोटो हे आवश्यक असतात. हेलिकॉप्टर सेवा वयोवृद्ध, महिला आणि लहान मुलांसाठीही सुरक्षित मानली जाते.
केदारनाथपर्यंतचा ट्रेक (१६ किमी) पायी जाणाऱ्यांसाठी मोफत असतो, पण जो वाट चढाईचा आहे, त्यामुळे थोडा कठीणही वाटतो. ज्यांना चालणे शक्य नाही किंवा ज्यांना वृद्ध व्यक्ती, लहान मुले किंवा आजारी व्यक्तींसोबत प्रवास करायचा आहे, त्यांच्यासाठी घोडा, पालखी (डोली), आणि खच्चर यासारखे पर्याय उपलब्ध आहेत. घोडा किंवा खच्चरने एकेरी प्रवासाचा खर्च २५०० ते ३५०० पर्यंत असतो. पालखीचा (डोली) खर्च थोडा जास्त असून तो ४५०० ते ७००० पर्यंत जाऊ शकतो. सामान वाहण्यासाठी कुली (पोर्टर) ५०० ते १००० घेतात.
या प्रवासादरम्यान आरोग्यविषयक आपत्ती, अपघात, आजारपण किंवा हवामानातील बदलांमुळे अडथळे निर्माण होऊ शकतात. यासाठी ३०० ते १००० दरम्यानचा प्रवास विमा उपलब्ध असतो, जो वैद्यकीय मदत, सामान हरवणे, किंवा प्रवास रद्द झाल्यास खर्चाची भरपाई देतो. याशिवाय, आपत्कालीन हेलिकॉप्टर इव्हॅक्यूएशन, रुग्णवाहिका सेवा, किंवा औषधोपचार यासाठी अतिरिक्त ₹2000 ते ₹5000 पर्यंत खर्च होऊ शकतो. विशेषतः वृद्ध, लहान मुले किंवा आरोग्याच्या तक्रारी असलेल्या भाविकांनी हे सुरक्षा उपाय नक्की घ्यावेत.
केदारनाथ यात्रेचा खर्च वाचवण्यासाठी काही सोपे उपाय आहेत. सर्वप्रथम, प्रवासाचे तिकीट आणि निवासपूर्व बुकिंग ऑनलाइन आणि अगोदर करून ठेवा, त्यामुळे महागडे दर टाळता येतात. स्थानिक आणि सरकारी विश्रामगृहांमध्ये राहाणे स्वस्त पडते. जेवणासाठी स्थानिक ढाबे आणि साधे खाद्य घेणे फायदेशीर ठरते. हेलिकॉप्टर सेवेमध्ये महागड्या फेरीऐवजी ट्रेकिंग करणे किंवा घोडा-पालखीचा पर्याय काळजीपूर्वक निवडा.