Benefits Of Sleep : मनुष्य त्यांच्या आयुष्यातील फक्त 33% पर्यंत झोपेत घालवतो परंतु अनेकांना हे माहित नसते की पुरेशी आणि शांत झोप ही आरोग्यासाठी आवश्यक असते. झोपेच्या विकारांमुळे हृदयाच्या धमनी रोग, मधुमेह, सेरेब्रोव्हस्कुलर व कार्डिओमेटाबॉलिक रोग इत्यादींसह अनेक रोगांचा धोका वाढू शकतो. अलीकडील संशोधनात असे दिसून आले आहे की दररोज एक तास झोप वाढल्याने हृदयाला पुरवठा करणाऱ्या धमन्यांमधील कॅल्सीफिकेशन 33% कमी होऊ शकते.

1. अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की दररोज जास्त तासांची झोप हृदयाच्या चांगल्या आरोग्याशी संबंधित आहे. परंतु जीवनात सर्व क्षेत्रात स्पर्धा वाढत असल्याने अनेकांना त्यांची झोप कमी करावी लागते.

त्यामुळे आपण उशिरा झोपतो आणि लवकर उठतो. साधारण 20-50 वयोगटातील व्यक्तीसाठी 6-8 तासांच्या दरम्यान झोपण्याची शिफारस केली जाते. अचूक तासांची झोप ही व्यक्तीला ताजेतवाने करते.

2. दिवसा जास्त झोप लागणे/तंद्री ही बर्‍याच लोकांसाठी एक सामान्य तक्रार असल्याचे दिसून येते. जे आपल्याला आपल्या कामाच्या वेळेत अकार्यक्षम बनवते. चला तर जाणून घेऊयात

निद्रानाशाची सर्वात सामान्य कारणे कोणती आहेत?

दिवसा जास्त वेळा झोप लागण्याची प्रमुख करणे खालील प्रमाणे -

- अपुरी झोप/ झोप न लागणे

- ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप एपनिया/ झोपेशी संबंधित श्वासोच्छवासाचे विकार

- सर्केडियन रिदम डिसऑर्डर/शिफ्ट-वर्क सिंड्रोम

- नार्कोलेप्सी

- पायांना स्वस्थता जाणवणे / केंव्हाही अवयवांचे हालचाल होणे

- औषधोपचार चालू असणे.

- पार्किन्सन रोग, स्ट्रोक, आघात, संक्रमण इत्यादीसारख्या इतर वैद्यकीय कारणांशी संबंधित असू शकते.

3. घोरणे हे संभाव्य अंतर्निहित झोपेच्या विकाराचे प्राथमिक सूचक असल्याचे दिसते. परंतु घोरणे इतर कारणांमुळे देखील असू शकते. प्राथमिक घोरणे, ज्याला साधे घोरणे, स्लीप एपनिया शिवाय घोरणे, झोपेच्या वेळी शासोच्छवासाचा आवाज, सौम्य घोरणे, तालबद्ध घोरणे आणि सतत घोरणे हे श्वासोच्छवासाच्या कृतीशिवाय झोपेत (श्वासोच्छवास थांबणे) वरच्या श्वसनमार्गाच्या श्वासोच्छवासाच्या आवाजाद्वारे वैशिष्ट्यीकृत आहे.

4. काही मुले रात्री घोरतात. मुलांना स्लीप एपनिया होतो का?

असा अंदाज आहे की शाळेत जाण्यापूर्वीच्या वयोगटातील 3% ते 12% मुले घोरतात. यापैकी बहुतेक मुले निरोगी (Healthy) असतात, इतर कोणत्याही लक्षणांशिवाय आणि त्यांना प्राथमिक घोरणे देखील असते.

परंतु काही मुले जे घोरतात, काही अंदाजानुसार, सुमारे १-३%, त्यांना ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप एपनिया सिंड्रोम (OSAS) असतो, ही अशी स्थिती आहे जी मुलांमध्ये (Children) शालेय आणि वर्तणुकीशी संबंधित समस्या म्हणून ओळखली जाते.

5. भारतीयांच्या संदर्भात स्लीप एपनियाची काही विशिष्ट समस्या आहे का?

झोपेशी संबंधित आजारांबाबत भारतात जनजागृती कमी आहे. अंडरग्रेजुएट वैद्यकीय प्रशिक्षण झोपेच्या औषधाच्या विशेषतेला पुरेसे महत्त्व देत नाही. आणखी एक महत्त्वाचा मुद्दा असा आहे की महामारीविज्ञानाच्या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे.

अवरोधक स्लीप एपनियाचे निदान झालेल्या भारतीय रुग्णांचा (Disease) बीएमआय पाश्चात्य देशांतील व्यक्तींच्या तुलनेने कमी आहे. त्यामुळे शरीराचे वजन काहीही असो OSA चाचणी करणे आवश्यक आहे.

6. शरीराचे वजन आणि स्लीप एपनिया. काय संबंध आहे?

सामान्यत: झोपेचा विकार असलेल्या व्यक्तींना श्वासोच्छवासाचा त्रास होतो. हे वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध झाले आहे की कोणतेही वजन वाढल्याने स्लीप एपनिया बिघडते आणि त्याचप्रमाणे वजन कमी केल्याने ओएसएशी संबंधित तीव्रता आणि लक्षणे कमी होतात. OSA चे निदान झालेल्या सर्व रुग्णांसाठी वजन कमी करण्यासाठी ही एक मानक शिफारस मानली जाते.

7. अल्कोहोलचा स्लीप एपनियावर काय परिणाम होतो?

अल्कोहोलमुळे स्लीप एपनिया देखील बिघडू शकतो. अल्कोहोल प्राधान्याने वरच्या श्वासनलिकेच्या डायलेटर स्नायूंच्या क्रियाकलापांना दडपून टाकते म्हणून यामुळे वरच्या वायुमार्गात अडथळा येऊ शकतो. अल्कोहोल सामान्य व्यक्तीला घोरायला लावते आणि पूर्वी घोरणाऱ्या व्यक्तीमध्ये OSA होऊ शकते.

लवकर आणि निरोगी झोपेच्या सवयी -

1.‘उठण्याची’ आणि झोपायला जाण्याची वेळ नियमित ठेवा

2.झोपण्याच्या 4 तास आधी नियमित व्यायाम (एक्सरसाईझ) करा

3.झोपण्यापूर्वी आरामदायी कार्य करा, ज्यामुळे शरीर शांत होण्यास मदत होईल

4.बेडरूमचे वातावरण शांत, आरामदायक तापमान ठेवा

झोपण्यापूर्वी हे टाळा -

1.कमीत कमी 6 तासांसाठी कॅफिन टाळा

2.किमान 4 तास निकोटीन आणि अल्कोहोल

3.किमान 1 तास दूरदर्शन

4.डुलकी - 20 ते 40 मिनिटांच्या दरम्यान असावी

डॉ मुरारजी घाडगे, झोप तज्ञ आणि ईएनटी सर्जन, रुबी हॉल क्लिनिक, पुणे

डिस्क्लेमर: सदर लेख फक्त सामान्य माहितीसाठी आहे. अधिक तपशीलांसाठी नेहमी आपल्या डॉक्टरांशी संपर्क साधा.