राणी लक्ष्मीबाई यांची जयंती १९ नोव्हेंबर रोजी साजरी केली जाते. दरवर्षी या दिवशी झाशीच्या राणीच्या शौर्याला सलाम केला जातो आणि इंग्रजांविरुद्धच्या शौर्याचे स्मरण केले जाते. राणी लक्ष्मीबाईचे चरित्र किंवा शौर्यगाथा प्रत्येक मुलाला त्यांच्या शालेय दिवसांपासूनच सांगितली जाते.
ती झाशीची राणी होती, जिने आपला पती आणि मुलगा गमावला होता आणि तिचा दत्तक मुलगा वयाचा होईपर्यंत स्वतः एक स्त्री म्हणून झाशीवर राज्य करत होती. तथापि, ब्रिटीश सरकारने झाशीला आपल्या अखत्यारीत घेण्याचा प्रयत्न केला आणि झाशी किल्ल्यावर हल्ला केला. इंग्रजांच्या हल्ल्याला राणी लक्ष्मीबाईंनी चोख प्रत्युत्तर दिले. लक्ष्मीबाई घोड्यावर स्वार होऊन, तिचा मुलगा पाठीवर घेऊन इंग्रजांच्या छातीतून मार्ग काढत होत्या. झाशी की रानीचा उल्लेख होताच हे चित्र प्रत्येकाच्या मनात आले असेल. मात्र, आजही राणी लक्ष्मीबाईबद्दल लोकांना माहीत नसलेल्या अनेक गोष्टी आहेत.
१९ नोव्हेंबर १८२८ रोजी वाराणसी येथे जन्मलेल्या लक्ष्मीबाईंचे बालपणीचे नाव मणिकर्णिका होते. त्याला प्रेमाने मनू म्हणत.त्यांचे वडील मोरोपंत तांबे आणि आई भागीरथी. मनू चार वर्षांची होती तेव्हा तिची आई वारली. वडिलांनी बिथूर जिल्ह्यातील पेशवा बाजीराव द्वितीय यांच्यासाठी काम केले. त्यांनी लक्ष्मीबाईंना वाढवले.यावेळी त्यांनी घोडेस्वारी, तिरंदाजी, स्वसंरक्षण आणि नेमबाजीचे प्रशिक्षण घेतले.
वयाच्या १४ व्या वर्षी १८४२ मध्ये मनूचा विवाह झाशीचे शासक गंगाधर राव नेवाळकर यांच्याशी झाला. लग्नानंतर तिचे नाव लक्ष्मीबाई ठेवण्यात आले. त्या काळात लग्नानंतर मुलींची नावे बदलायची प्रथा होती. लग्नानंतर लक्ष्मीबाईंनी एका मुलाला जन्म दिला जो अवघ्या चार महिन्यात मरण पावला. पुढे तिचा नवरा आणि झाशीचा राजाही मरण पावला. पती आणि मुलगा गमावल्यानंतर, लक्ष्मीबाईंनी स्वतःच तिच्या साम्राज्याचे आणि लोकांचे रक्षण करण्याचा निर्णय घेतला.
त्या वेळी ब्रिटिश इंडिया कंपनीच्या व्हाईसरॉय डलहौसीला वाटले की झाशी काबीज करण्याची हीच योग्य वेळ आहे कारण राज्याचे रक्षण करणारे कोणीच नव्हते. झाशी ब्रिटिशांच्या स्वाधीन करण्यासाठी त्यांनी राणी लक्ष्मीबाईवर दबाव आणण्यास सुरुवात केली. राणीने एका नातेवाईकाच्या मुलाला दत्तक घेतले, त्याचे नाव दामोदर होते.
ब्रिटीश सरकारने दामोदर यांना झाशीचा वारस म्हणून स्वीकारण्यास नकार दिला आणि झाशीचा किल्ला त्यांच्या ताब्यात देण्यास सांगितले. इंग्रजांनी साम्राज्य काबीज करण्याचा प्रयत्न केला पण लक्ष्मीबाईंनी काशीबाईंसह १४,००० बंडखोरांची मोठी फौज तयार केली. २३ मार्च १८५८ रोजी ब्रिटीश सैन्याने झाशीवर हल्ला केला आणि ३० मार्च रोजी बॉम्बफेक करून किल्ल्याची भिंत फोडण्यात ते यशस्वी झाले. १७ जून १८५८ रोजी लक्ष्मीबाई शेवटच्या युद्धासाठी आपल्या दत्तक मुलाला पाठीवर बांधून आणि हातात तलवार घेऊन इंग्रजांविरुद्ध लढली.
Edited by-Archana Chavan