अन्न आणि पाण्याप्रमाणे व्यक्तीला झोप देखील तितकीच महत्त्वाची आहे. झोप ही केवळ विश्रांतीसाठी नसून शरीर आणि मेंदूच्या कार्यक्षमतेसाठी गरजेची आहे. मात्र, अनेकांना याची कल्पना नसते की, वयानुसार झोपेची गरज बदलते आणि ती पूर्ण न झाल्यास आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात.

न्यूरोलॉजिस्ट डॉ. सुधीर कुमार यांच्या मते, नवजात बालकांना दररोज 14 ते 17 तास झोपेची आवश्यक असते. लहान मुलांना 12 ते 16 तास, शालेय वयातील मुलांना 9 ते 12 तास, किशोरवयीन मुलांना 8 ते 10 तास आणि प्रौढ व्यक्तींना दररोज 7 ते 9 तास झोप घेणे आवश्यक आहे.

हे आकडे अमेरिकन अ‍ॅकॅडमी ऑफ स्लीप मेडिसिन आणि नॅशनल स्लीप फाउंडेशनच्या शिफारशीनुसार आहेत.

प्रत्येक व्यक्तीच्या शरीररचनेनुसार झोपेची गरज थोडीफार वेगळी असू शकते. मात्र वरील प्रमाण सरासरीदृष्ट्या योग्य मानण्यात येतं. लहान मुलांचं शरीर आणि मेंदू वेगाने विकसित होत असल्यामुळे त्यांना अधिक झोपेची गरज असते.

वय वाढत गेल्यानंतर मेंदू अधिक Mature होतो आणि झोपेची गरज कमी होते. प्रौढ व्यक्तींसाठी झोपेचं मुख्य कार्य म्हणजे मेंदूला रीचार्ज करणं, शारीरिक थकवा दूर करणं आणि भावनिक संतुलन राखणं.

पालकांची भूमिका फार गरजेची

मुलांच्या झोपेची पूर्तता करण्यासाठी पालक महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतात. यासाठी झोपेची ठराविक वेळ निश्चित करणं, स्क्रीन टाइम कमी करणं आणि झोपेसाठी शांत आणि आरामदायक वातावरण तयार करणं आवश्यक आहे. विशेषतः किशोरवयीन मुलांना हे समजावणं गरजेचं आहे की, झोप ही अभ्यासाइतकीच महत्त्वाची आहे.

अपूर्ण झोपेचे काय परिणाम दिसतात?

झोपेच्या कमतरतेचे परिणाम लगेच जाणवू लागतात. यामध्ये लक्ष केंद्रीत न होणं, चिडचिडेपणा, रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होणं यांचा समावेश होतो. दीर्घकालीन झोपेच्या कमतरतेमुळे हृदयरोग, लठ्ठपणा, मधुमेह आणि नैराश्य यांसारख्या गंभीर आजारांचा धोका वाढतो.

आपली झोप सुधारण्यासाठी काही सोपे उपाय उपयुक्त ठरू शकतात. दररोज ठराविक वेळी झोपायला जाणं आणि उठणं, झोपेच्या खोलीत मंद प्रकाश आणि थोडा गारवा ठेवणं, तसंच झोपण्यापूर्वी मोबाईल किंवा टीव्हीपासून दूर राहणं हे महत्त्वाचे आहे.

जीवनशैलीतील बदल ठरतील महत्त्वाचे

रात्री झोपण्यापूर्वी कॅफीनयुक्त पेये किंवा जड अन्न घेणे टाळावे. जीवनशैलीतील थोडेसे बदलही झोपेची गुणवत्ता सुधारू शकतात. दिवसभरात थोडी शारीरिक हालचाल केल्यास रात्री झोप लवकर लागते आणि शरीराला आवश्यक विश्रांती मिळते.