Panhala History: सह्याद्रीच्या वैभवात महाराष्ट्राचे ऐतिहासिक रत्न, पन्हाळा गडाचा इतिहास

इतिहासातील महत्त्व

पन्हाळा गड हा कोल्हापूर जिल्ह्यातील एक अतिशय ऐतिहासिक आणि सामरिक दृष्ट्या महत्त्वाचा किल्ला आहे. याची निर्मिती शिलाहार राजवटीच्या काळात (११व्या शतकात) झाली असल्याचे मानले जाते.

शिवाजी महाराज आणि पन्हाळा

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६५९ साली पन्हाळा गड जिंकून घेतला. काही काळ त्यांनी या गडावर आपला मुक्काम केला आणि तो मराठा साम्राज्याचा एक प्रमुख दुर्ग बनला.

गडाचे स्थान आणि रचना

पन्हाळा गड सुमारे ३१२७ फूट उंचीवर वसलेला आहे. त्याचे क्षेत्रफळ सुमारे ७.२५ किलोमीटरपर्यंत पसरलेले आहे आणि तो सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये स्थित आहे.

सिद्दी जोहरचा वेढा

१६६० साली सिद्दी जोहरने या गडाला वेढा दिला होता. याच वेळी शिवाजी महाराजांनी पावनखिंड मार्गे सुरक्षित पलायन केले, जे मराठा इतिहासातील अत्यंत प्रसिद्ध घटना आहे.

गडावरील दरवाजे आणि बुरुज

गडावर प्रवेशासाठी अनेक दरवाजे आहेत, त्यात अंदहार बुरुज, सजाई कडा आणि सोमेश्वर दरवाजा प्रसिद्ध आहेत. या दरवाज्यांची रचना शत्रूपासून संरक्षणासाठी केली होती.

अमृतेश्वर मंदिर

गडावर असलेले अमृतेश्वर मंदिर अत्यंत प्राचीन असून ते भगवान शिवाला समर्पित आहे. मंदिराच्या शिल्पकलेत प्राचीन वास्तुकलेचे सुंदर दर्शन होते.

अंधार बुरुजाचे रहस्य

अंधार बुरुज हे पन्हाळ्याचे एक प्रसिद्ध आकर्षण आहे. हा बुरुज इतका गुंतागुंतीचा आहे की त्यात आत गेल्यास परत बाहेर येणे कठीण होते. हा शत्रूंना गोंधळवण्यासाठी बांधला गेला होता.

राजकारभार आणि गडाचा विकास

मराठा साम्राज्याच्या काळात पन्हाळा हा प्रशासकीय केंद्र होता. नंतर संभाजी महाराज, तर नंतर कोल्हापूरच्या भोसले घराण्यांनी या गडावर राज्य केले.

NEXT: दारूगोळ्याचे भांडार अन् स्थापत्यकलेचा अद्भुत नमुना, परंडा किल्ल्याचा इतिहास वाचा