Surabhi Jayashree Jagdish
औरंगजेब हा अत्यंत महत्वाकांक्षी बादशाह असला तरी छत्रपती शिवाजी महाराज हयात असताना तो स्वतः दख्खनमध्ये आला नाही, यामागे कारणे होती. शिवरायांनी केलेल्या सततच्या मोहिमा, किल्ल्यांचं जाळं आणि मोगलांच्या मनसबदारांना दिलेला कठोर प्रतिकार यामुळे दख्खन आणि महाराष्ट्र जिंकणं औरंगजेबाला अशक्यप्राय होतं.
महाराजांचे हल्ले, अचानक आक्रमण आणि द्रुत परतावा यामुळे मोगलांना विजय शक्यच नव्हता. सह्याद्रीतील किल्ले त्यांच्यासाठी अभेद्य भिंतीसारखे होते. Sabhasad Bakhar आणि Chitnis Bakhar मध्ये या तंत्राचा स्पष्ट उल्लेख आहे.
शिवरायांच्या दख्खनी मोहिमांमुळे मोगलांची प्रचंड आर्थिक आणि सैनिक हानी होत होती. अनेक मोहिमांमध्ये मनसबदार मारले गेले किंवा माघार घ्यावी लागली.
अफगाण, पठाण, गुजरात-मालवा यांसारखे बंडखोर सतत उठाव करत होते. उत्तर भारत स्थिर नसल्याने दख्खन मोहिमेसाठी त्याला स्वतः येण्याइतका अवकाश नव्हता.
औरंगजेबाला आपल्या भावांसोबत युद्ध करावं लागलं, यामध्ये दाराशुकोहचाही समावेश होता. हा दीर्घकाळ चाललेला गृहकलह दख्खनमोहिमेच्या आड आला.
शिवरायांनी हिंदवी स्वराज्य उभं केल्याने त्यांची कीर्ती दक्षिणेत अधिकच वाढत होती. अनेक मराठा-देशी सरदार त्यांच्याकडे झुकत होते. त्यामुळे औरंगजेबाला थेट आव्हान देणं धोकादायक ठरलं.
दख्खनमध्ये दोन्ही सल्तनती अधू होत होत्या, परंतु त्यांचा पूर्ण अंत करून राज्य स्वतःच्या ताब्यात आणणे ही मोठी प्रक्रिया होती. शिवरायांच्या उपस्थितीत हे करण्यास फार धोका होता. शाहिस्तेखानचा पराभव हे मुख्य कारण ठरल्याचा उल्लेख बखरीत येतो.
पुण्यातील लाल महालातील हल्ल्यानंतर शाहिस्तेखान लाजेखातर दख्खन सोडून निघून गेला. मोगली साम्राज्यासाठी हा प्रचंड धक्का होता. आणि शिवरायांच्या या क्षमतेमुळे औरंगजेबाने थेट दख्खनात न येणं योग्य मानलं.