Dhanshri Shintre
विजयदुर्ग हा शिवाजी महाराजांनी जिंकलेला पहिला समुद्री किल्ला मानला जातो. त्यामुळे तो मराठा साम्राज्याच्या समुद्रसैन्याच्या इतिहासात विशेष स्थान ठेवतो.
किल्ल्याचे भक्कम बांधकाम आणि नैसर्गिक रचना यामुळे त्याला ‘पूर्वेकडील जिब्राल्टर’ असे म्हटले जाते.
विजयदुर्ग किल्ला सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील देवगड तालुक्यात असून तो समुद्राच्या मध्यभागी उभा असल्यामुळे त्याला नैसर्गिक संरक्षण लाभलेले आहे.
किल्ल्याभोवती खोल खंदक असून त्यात समुद्राचे पाणी सोडण्यात आले होते. त्यामुळे शत्रूला किल्ल्याजवळ जाणे अवघड व्हायचे.
या किल्ल्यातून बाहेर पडण्यासाठी गुप्त बोगदे होते. युद्धकाळात हे बोगदे उपयोगी पडत असत.
किल्ल्याच्या भिंती बांधताना लिंबाचा रस, गुळ आणि विविध आयुर्वेदिक घटकांचा वापर केल्याचे सांगितले जाते, ज्यामुळे तो आजही मजबुतीने उभा आहे.
विजयदुर्ग किल्ला हा मराठा नौदलाचा प्रमुख तळ होता. कान्होजी आंग्रे यांसारख्या प्रसिद्ध सरदारांनी याचा वापर समुद्रावरील नियंत्रणासाठी केला.
किल्ल्याच्या तटबंदीवरून भगवा ध्वज फडकत होता, ज्यामुळे तो मराठा सामर्थ्याचे प्रतीक ठरला.
या किल्ल्याचा वापर करून मराठा सैन्याने इंग्रज, पोर्तुगीज आणि डच सत्तांवर अनेकदा विजय मिळवला होता.